Arama
Dünyada bir ilki gerçekleştiren Osmanlı fabrikası; Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası
Osmanlı sanayileşme tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası, birçok yeni teknolojinin ilk defa kullanıldığı kuruluşlardan biriydi. Dünyada bir ilk olan seri atışlı havan topunun ilk kez üretildiği bu fabrika, o dönem en büyük Osmanlı yatırımlarından biri olarak kabul edildi. Yerli ve yabancı birçok meraklı tarafından ziyaret edilen bu kuruluşun serüvenini sizlerle buluşturuyoruz.
1847 yılında yapımı biten büyük ocağın faaliyete geçmesiyle birlikte usta, memur ve ameleden müteşekkil elliden fazla kişi fabrikada işbaşı yaptı. 1850 yılı başlarında ise çalışan sayısı dört yüzü buldu. Çalışanların bir kısmını ise Avrupalı ustalar oluşturdu. O dönem en büyük Osmanlı yatırımlarından biri olarak kabul edilen ve "Osmanlı'nın Manchester'ı" diye anılan fabrika, yerli ve yabancı birçok kişi tarafından ziyaret edildi.
Fabrikanın bu ilk yıllarında fabrika bacalarından biri çalışan işçilerin üzerine düştü. Bir grup işçi bu kazadan hayatını kaybederken, bir kısmı da yaralandı. Padişah tarafından kaza mağdurlarına 30.000 kuruş verildi.
O yıllarda fabrika çilingirhane, yüksek fırın, haddehane, tesviyehane, demirhane, dökümhane, buhur makineleri, modelhane, dinkhane, mancınık, üç adet baca, fabrika yönetim binası, bir iskelet ve bir vinçten müteşekkildi.
Tesis 3.000 işçi kapasiteli olarak tasarlanmış ancak hiçbir zaman bu kapasiteye ulaşamadı. Ayrıca fabrikada top, kılıç, süngü gibi savaş aletlerinden başka çelik yay, çift pulluğu, bağ-bahçe aletleri, koşum takımları gibi pek çok ürün de üretildi. Ayrıca İstanbul'un sokaklarının asılacağı özel direkler de bu tesiste yapıldı.
Demir fabrikasının en önemli ihtiyacı olan demir madeni ise Büyükada'dan temin edildi. Kayıklarla adadan getirilen hammadde deniz kenarındaki fabrika iskelesinin üzerinde döşeli demiryolu vasıtasıyla iç kısma ulaştırıldı.
Tesisin üretime geçmesinden bir süre sonra yakınındaki bir arsa satın alınarak fabrikanın arazisi geliştirildi.
1849 yılında ise fabrika tam kapasite üretime geçme aşamasındayken, Hazine-i Hassa'ya olan borçları nedeniyle idari olarak Tophane-i Âmire'ye devredildi. Tophane idaresine geçtikten sonra 1900-1901 yıllarında fabrika tamamen bir mühimmat fabrikasına dönüştü. Fabrikanın kurulduğu alan, bugün de orduya aittir.
Osmanlı'nın o devirlerde girdiği savaşların çokluğu yeni teknoloji top üretimi de gerekli kıldı. Bu sebeple dönemin ünlü mühendislerinden 19 yaşında Ahmed Süreyya Emin, iki senelik bir uğraş neticesinde cebinden 500 altın harcayarak dünyanın ilk seri atışlı topunu Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası'nda döktürdü.
Türk icadı olan bu topun seri üretimi daha sonra Alman Krupp Silah Fabrikası tarafından gerçekleştirilecektir. Ahmed Süreyya Emin dünya literatürüne geçen bu topu günümüzde Harbiye Askeri Müzesi'nde sergilenmektedir.
Harbiye Askeri Müzesi ile ilgili haberimize ulaşmak için tıklayın.