Arama
Elmalılı Hamdi Yazır'ın Abdülhamid pişmanlığı
Elmalılı Hamdi Yazır, hem Osmanlı Devleti'nin yıkılışına, hem de Cumhuriyet'in kuruluşuna şahit olan bir isim. Hak Dini Kur'an Dili adlı meşhur tefsiriyle bilinen Elmalılı Hamdi Yazır, II. Meşrutiyet döneminde siyasete girmişti. Daha sonra Sultan İkinci Abdülhamid'in tahttan indirilmesinde hal fetvasını kaleme almış ve meclis kürsüsünde bu fetvayı okuyarak söz konusu hal olayında etkili olmuştu. Elmalılı Hamdi, ilerleyen yıllarda yaşadığı pişmanlığı şu sözlerle anlatacaktı: "Hayatımda yaptığım en büyük hata, Sultan Abdülhamid'in haline karışmamdır."
Kurtuluş Savaşı sürecinin başlarında galip devletlerin Doğu'daki hareketlere son verilmesi ve Mustafa Kemal'in yakalanıp cezalandırılması yolundaki baskıları sonucunda, Sadrazam Ferid Paşa ve Hükümeti istifa etmek zorunda kaldılar.
🔸 Bu istifa ile bakanlığı noktalanmış olan Elmalılı, çok geçmeden Osmanlı Âyan Meclisi'ne üye olarak seçildi.
🔸 Bu görevde kaldığı süre üç sene olup, Osmanlı Devleti fiilen sona erdikten sonra kendisinin âyan azalığı da sona erdi.
Milli Mücadele sırasında İstanbul hükümetlerinde görev yaptığı için İstiklal Mahkemeleri'nce gıyabında idama mahkûm edilmesi üzerine Fatih'teki evinden alınarak Ankara'ya götürüldü ve 40 gün tutuklu kaldı.
🔸 Mahkeme sonunda muhtemelen bir dönem İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye olması ve Abdülhamid'in tahttan indirilmesinde yer alması sebebiyle suçsuz bulunarak serbest bırakılınca İstanbul'a döndü.
🔸 Peki, Abdülhamid'in hal' olayı nasıl gerçekleşmişti? Elmalılı Hamdi'nin bu olay üzerindeki payı neydi?
31 Mart Vakası, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne, iktidara tam hâkim olmak ve Sultan II. Abdülhamid'i etkisiz hale getirmek için bir bahane olmuştu.
🔸 İttihatçılar, kendilerinin sebep olduğu bu isyanın faturasını padişaha keserek hal' edilmesine; yani Abdülhamid'in tahttan indirilmesine karar vermişlerdi.
27 Nisan 1909 günü Meclis-i Umumi-i Milli, Sultanahmet'teki Meclis dairesinde 240 mebus, 36 ayandan oluşan bir heyetle, Sultan II. Abdülhamid'in hâl'ine karar verdi.
🔸 Heyet, Veliahd Mehmed Reşad Efendi'nin tahta çıkmasına oy birliğiyle hükmetmişti.
🔸 Fakat bu kararın gerçekleşmesi için, fetva alınması şarttı ve fetvanın şeriat hükümlerine uygunluğunu denetleyen "Fetva Eminliği"nce tasdiki gerekti.
Hal' fetvasının ilk metnini Elmalılı Hamdi Yazır kaleme almıştı. Fetva Emini Hacı Nuri Efendi, Meclis'e davet edilmiş ve onayı istenmişti.
🔸 Fetvada hal' gerekçeleri olarak şunlar sıralanmıştı:
"İmamü'l- Müslimin olan Zeyd, bazı mesail-i mühime-i şer'iyyeyi, kütüb-i şer'iyyeden tayy ü ihrac ve kütüb-i mazkureyi men' ü hark ü ihrak ve beytü'l-mal'de tebrir ü israfla müsevvek-i şer'i hilafında tasarruf ve bila-sebeb-i şer'i katl ü habs tağrib-i raiyye ve sair guna mezalimi itiyad eyledikten sonra salaha rücu' etmek üzere ahd ü kasem etmişken yemininde hanis olarak ahval ü umur-u müslimini bi'l-külliye buhtel kılacak fitne-i azime ihdasında ısrar ve mukatele ika etmekle men'a-i Müslimin Zeyd-i mezburun tagallübünü izale ettiklerinde bilad-ı İslamiye'nin cevanib-i kesiresinden mezburu mahlu' tanıdıklarına dair ahbar-ı mütevaliye vürud edüb mezburun bekasında zarar-ı muhakkak ve zevalinde salah melhuz olmağın Zeyd-i mezbure imamet ve saltanattan feragat teklif etmek veya hal' etmek suretlerinden hangisi erbab-ı hall ü akd ve evliya-yı umur tarafından ercah görülür ise icrası vacip olur mu? El-Cevap: Olur. Ketebehu el-fakir es-Seyyid Muhammed Ziyaeddin ufiye anhu"