Arama
Eski İstanbul'un mahalle neşesi "Bekçi baba"
Eski İstanbul'da Ramazan hazırlıkları çok önce başlardı. Hem evlerde hem de dışarıda yapılan hazırlıklar için yetişkinler kadar çocuklar da heyecanlanırdı. Mahalle bekçileri Ramazan'da İstanbul'un sokaklarını dolaşırken çocuklar da onlara eşlik eder, eğlenceli zaman geçirirlerdi. Hayatın her safhasında mahallelinin yanında olan bekçilere, mahalle halkının saygınlığını kazanmasından ve fiziki özelliklerinden dolayı genellikle Bekçi Baba denilirdi. Peki, Osmanlı'da Ramazan öncesinde hangi hazırlıklar yapılırdı? Ramazan ayının vazgeçilmez parçası mahalle bekçilerinin özellikleri nelerdi?
Mahalle Bekçileri
🔸 Hiç şüphesiz bekçiler, eski İstanbul Ramazan gecelerinin vazgeçilmez parçalarıydı. Mahalle bekçileri halk arasında paspan veya pazvant olarak bilinir ve öyle çağrılırdı.
🔸 Görevleri çarşı ve dükkanları süpürmek olan mahalle bekçileri geceleri de dükkanların güvenliğini sağlarlardı.
🔸 Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde mahalle bekçileri için;
''12.000 neferdir, 40.000 derler, fakat mübalağadır; 300 neferi Eski Bedestan ve Yeni Bedestan bekçileridir ki gedikli, ulufeli adamlardır. Geri kalanlar her gece sabaha kadar İstanbul içinde köşk beklerler. Bu esnaf, subaşıya tabi olduğundan ordu alayında fanusları yakıp ellerinde ucu demirli sopaları, bellerinde kılıç, ok ve yaylarla palastan esvap giyip, başlarına acip serpuşlar ve gûnagûn sivri külahlarla yerlere sopa vurarak hırsız kaçarmış şekilde: Bre koma, kaçtı haaa!.. Vardı haaa! Gibi şeylerle temaşıcıları güldürürler'' der.
Mahalle Bekçilerinin özellikleri
🔸 Osmanlı'da mahalle bekçileri sadece belirli kişilerden seçilirdi. Eski mahalle bekçileri daima 30 yaşın üstünde ve yapıca sağlam, olgun, bıyıklı veya sakallı kimseler olurdu. Bu özelliklerinden dolayı neredeyse hepsi "bekçi baba" diye anılırdı.
🔸 Mahalle bekçileri sadece fiziki özellikleriyle değil yaptıkları faaliyetler ile de göze çarparlardı. Bekçiler davulu çalarken öylesine etkili bir şov gerçekleştirirlerdi ki mahalle sakinleri hayranlıkla bekçileri izlerdi.
🔸 Ayrıca bekçiler mahallelinin en çok güvendiği kişilerdi. Mahalleli başı derde girdiğinde ya da herhangi bir isteği olduğunda bunu bekçiyle paylaşır ve çözüm arardı.
Bekçilerin görevleri
🔸 Bekçilerin görevleri, gece sokakları dolaşmak ve yangınları haber vermekti.
🔸 Ayrıca gazetenin herhangi bir dijital iletişim kaynağının olmadığı o dönemlerde hükümetin emir ve yasaklarını mahalle halkına bekçiler iletirdi.
🔸 Ölüm, doğum, düğün gibi günleri halka haber vermek ve onları mescide çağırmak bekçilerin vazifesiydi.
Bekçilerin manileri
🔸 Tüm üstte bahsettiğimiz görevlerinin yanı sıra mani söylemek de bekçilerin görevlerinden biriydi. Bunu yaparken mizahi bir üslup kullanırlardı.
🔸 Bekçiler, sahurda söyledikleri manilerle ve davul çalmalarıyla mahalle halkını uyandırırlardı.
🔸 Bekçilerin söylediği maniler sadece mahalle halkının değil bazı padişahların da ilgisini çekerdi.
🔸 I. Abdülhamid'in sır kâtibinin tuttuğu bir nottan; 1774 Ramazan ayında padişah I. Abdülhamid'in Topkapı Sarayı'ndaki Sofra Köşkü'ne meşhur iki mahalle bekçisini öğleden sonra çağırttığı, ikindiye kadar mani okuttuğu ve mahalle hayatı ile ilgili taklitler yaptırdığı bilgilerini öğreniriz. Padişah I. Abdülhamit ayrıca bekçileri sahura kadar sarayda misafir ederek onlara hürmet gösterirdi.
Bekçi babaların davul sanatı
🔸 Bekçiler davulu sadece sahura insanları uyandırmak için değil bir haberi halka duyurmak, seferberlik zamanı gibi vakitlerde insanların bilgilenmesi için de kullanırlardı.
🔸 Özellikle sahur vaktinde veya müjdeli bir haber verirken mahallelinin hayran bakışları arasında bekçiler, davulu adeta kendilerinden geçerek çalarlardı.
🔸 Bazen davulu havaya fırlatır bazen havada başı üstünde bir sağa bir sola döndürerek çalar, dönerek ayak oyunları yapar, tokmağı zaman zaman kasnağa vurur zaman zaman tempo tutarak ayak oyunları yaparlardı.