Arama
Eski Türklerde engellilere yönelik uygulamalar
Tüm ülkelerce 3 Aralık, Dünya Engelliler Günü olarak kabul ediliyor. Bu özel gün müsebbibiyle bizler, engelli bireylerin yaşamlarında karşılaştıkları sıkıntılara yakından şahit oluyoruz. Günümüzde bu özel bireyleri kapsayan ve içine alan pek çok korumacı kanun bulunuyor. Peki, bu eskiden de böyle miydi? İlk Türk devletlerinde engelleri nasıl karşılanıyordu? En önemlisi de onlar için özel yasalar var mıydı? İşte, Eski Türklerde engelli bireylerin dıurumları...
KUTADGU BİLİG'TE NASIL İŞLENMİŞ?
🔸 Kutadgu Bilig, 11. yüzyılda Karahanlılar döneminde Yusuf Has Hacib'in kaleme aldığı bir eserdir. "Mutluluk veren bilgi" manasına gelen yapıt, Türk Edebiyatı'nın ilk siyasetnamesi olma özelliğini taşımaktadır.
🔸 Ülke yönetiminden, öğütlere, nasihatlerden Türk diline dair her bilgiyi içinde barındıran Kutadgu Bilig isimli kaynakta, engellilere verilen bazı isimlere de yer verilmiştir.
🔸 Örneğin; görme engelli kişiler "karağu", işitme engelli kişiler "tungu", konuşma engelliler "ağın", bedensel engelli kimseler "aksak", zihinsel engelliler için "tilve" isimleri kullanılmıştır.
Yusuf Has Hacib kimdir?
11. yüzyılda, Karahanlı döneminde yaşamış olan Yusuf Has Hacib, Balasagun'da dünyaya gelmiş Türk aydınlarındandır. Kutadgu Bilig adlı eseriyle Türk tarihine ışık tutan isimlerden olmuştur.
DÎVÂN-I LÜGÂTİ'T-TÜRK'TE NASIL İŞLENMİŞ?
🔸 Dîvân-ı Lügâti't-Türk, 11. yüzyılda, Kaşgarlı Mahmud'un "Araplara Türk dilini öğretmek ve Türkçenin de ne kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için" kaleme aldığı bir eserdir. Türkçenin ilk sözlüğü, ansiklopedisi, seçkisi, halk edebiyatı ve folklor kitabıdır. Bu yapıtta, engelli kimseler için bazı adlandırmalar bulunur.
🔸 Örneğin; zihinsel engelli kimselere "telwe", görme engellilere "karağu ve tüklüğ", işitme engelli bireylere "tungu ve öz", bedensel engelli "axsak", konuşma engellilere "ağan" isimleri verilmiştir.
Kaşgarlı Mahmud kimdir?
Tam adıyla Mahmud bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî, Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmış Türk tarihinin önemli simalarındandır. 11. yüzyıl leksikografı olarak kabul edilen Kaşgarlı Mahmud, Doğu Türkistan topraklarında bulunan Opal kasabasında yetişmiştir.
CODEX CUMANİCUS'TA NASIL İŞLENMİŞ?
🔸 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başına tekabül eden zaman diliminde, Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Kıpçak Türkleri tarafından kaleme alınan iki bölümlük bir eserdir.
🔸 "Kumanlara ait bilgiler metni" manasına gelen yapıt, Kıpçak Türkçesine ait dil ve folklor özellikleri bünyesinde barındırması bakımından önem arz teşkil eder. Bu eserde de engelli bireyler için bazı isimlendirmeler yapılmıştır.
🔸 İşitme engelli bireylere "kulaksız", görme engelli kimselere "kör, közsiz veya tövlük", konuşma engellilere "tilsiz", zihinsel engelli bireylere "teli", bedensel engeli bulunanlara ise "aksah" adları verilmiştir.
*Codex Cumanicus'un yazarı anonim
ENGELLİLERE ÖZEL KANUNLAR
🔸 Bilindiği üzere Türklere dair bilinen malumatlar genelde Çin kaynaklarıdır. Yine Türk toplumunda, engelliler hakkındaki bilgiler, Çin kaynaklarında yer alır.
🔸 Kaynaklarda, Pei Shih'in "Kuzey Tarihi" adlı yapıtında 99. bölümünde, Köktürkler döneminde bir kimsenin kolunu veyahut bacağını kırarak bedensel engelli kalmasına neden olan kimse, ceza olarak engelli bıraktığı kişiye atlarını vermek durumundaydı. Bundan kasıt, engelli kalan kişinin geri kalan yaşımını idame ettirirken karşılaşabileceği güçlükleri bir
nebze de olsun hafifletebilmektir.
WANG YEN-TE'NİN UYGUR SEYAHATNAMESİ
🔸 Bir bireyin gözünü yaralayarak kör olmasına neden olmanın ağır şartları bulunmaktaydı. Bu suçu işleyen kişi âma bıraktığı kişiyle kızını veya bir yakınını evlendirirdi. Maksat tamamiyle o kişinin geriye kalan hayatını bir rehber eşliğinde daha rahat idame ettirebilmesini sağlamaktı.
🔸 Köktürklerden sonra Türkistan coğrafyasında hakimiyet Uygur Kağanlığı'na geçer. Bu dönemde Çin elçisi olan Wang Yen- Te Uygur Hanlığı'na gönderilir. Wang Yen - Te, "Uygur Hakanlığı'nın engellilere bilhassa yardım yaptığını" aktarır.
Wang Yen- Te kimdir?
10. yüzyılda yaşamış olan Wang Yen-Te bir Çin elçisidir. Yaşadığı yüzyılda Kao- ch'ang Uygurlarına yapmış olduğu seyahat Türk tarihinin gizli kalmış meselerini gün yüzüne çıkarmıştır. Çin elçisinin deneyimleri ve aktarımları günümüzde "Çin Elçisi Wang Yen-Te'nin Uygur Seyahatnamesi" isimli kitapta toplanmıştır.
ÇİN ELÇİSİ WANG YEN-TE'NİN UYGUR SEYAHATNAMESİ'Nİ SATIN ALMAK İÇİN TIKLAYINIZ