Arama
Geçmişten günümüze geleneksel Türk evleri
Kimine göre yuva kimine göre yaşam sığınağı olan ev, olumlu düşünceler çağrıştırır. İnsan ruhunu çözümlemede bir araç olan evler, aynı zamanda tarih boyunca taşıdığı anlamlarla da değişimin en canlı biçimde görüldüğü mimari yapılardır. Medeniyetimiz, asırlar boyunca ev kavramına büyük önem vermiş ve bunun neticesinde de "insanı yaşatma" ve maneviyatı her daim diri tutma düşüncesiyle evlerini inşa etmişlerdir. Geleneksel Türk ev mimari yapısı da bunun bir göstergesidir. Peki, geçmişten günümüze geleneksel Türk ev mimarisi hangi değişiklikleri göstermiştir?
📌 Doğu ve Batı mimarisini ayıran en önemli özellik sofalar
Osmanlı geleneksel evinin olmazsa olmazı ise sofalardır. Sofa Türk evlerini Batı'daki evlerden ayıran en önemli özelliktir. Sofa, odalar arasındaki bağlantıyı sağlayan ortak mekandır, aslında bir nevi toplanma alanlarıdır.
Sofaların ayrıca toplumsal hayatta da büyük bir yer kaplar. Nitekim, ev halkının türlü merasimlerine bu sofalarda tanıklık edilir.
Sofa, farklı kültürlerde divanhane, çardak sergah, sayvan ve sergi olarak da adlandırılır. Estetiğin en sade ve çarpıcı bir biçimde oluşturulduğu sofalar, bilhassa tavandaki motifleri ve mekanın işlevleriyle kültürel bir unsur haline gelmiştir.
Türk ev tipini en iyi tahlil edenlerden biri olan mimar Turgut Cansever, Osmanlı ev mimarisini tabiat, alem ve mimarinin bütünlüğü olarak tanımlar. Bu tasarımlarda tabiattan kopmamak esastır.
📌 Osmanlı evleri inşa edilirken bölgenin yaşam alanına uygun olup olmadığı, kişilerin dünya görüşü gibi hususlara ayrıca dikkat edilmiş, Müslüman yaşamı bu evlerin mimarisine de yansıyan bir özellik olarak karşımıza çıkmıştır. Yaşam biçimi ve kültür bu evlere asıl formunu kazandıran unsur olmuştur. Sade ve yaşamı kolaylaştırmaya dönük olan mimari yapısıyla asırlar boyunca insanlara huzuru vermiştir.
📌Osmanlı'nın son yılları ve Cumhuriyet ile beraber birçok alanda görülen değişimler geleneksel ev mimarisinde de kendisini gösterdi. Artık evler dini hassasiyetlere göre değil, modernizmin bireyi tek tipleştirmesi, bir yığın haline getirmesi sonucu, insanın yaşam alanı ve nefes alabildiği mekanlar olmaktan neredeyse çıktı.
Geleneksel Türk mimarisinden uzaklaştığımıza dair yapılan eleştiriler, en canlı biçimde Yahya Kemal'de karşılığını bulur. Osmanlı'nın son dönemlerinde yaşayan Yahya Kemal, Mektuplar Makaleler isimli eserindeki "Türk Evi" başlıklı makalede serzenişlerine yer verir:
"Bizim lisanımızda izdivaç kelimesi evlenmek mastarıyla ifade olunur. İzdivaç etmiş erkeğe ve kadına evli denilir, ev-bark hayatta en güzel bir kıymeti ifade eder."
Yahya Kemal geleneksel Türk evi tipinin bozulmasıyla aynı zamanda atalarımızın yurt kavramından da uzaklaştığımızı ifade eder.
"Cedlerimiz göçebe değildiler. Fethettikleri memleketlerde yerleştiler, şehir, mahalle ve sokak isimlerini Türkleştirdiler."
Ev mimarimizin değişmesini Avrupa'daki yaşam tarzını örnek almamız olarak gösteren Yahya Kemal, bu durumun bizi tepeden tırnağa değiştirdiğini savunur. Ve artık bu üslubun ve estetik zevkin çok geride kaldığını yalnızca bir yadigar gibi kalan birkaç örneğiyle köşelerde kalacağını belirtmiştir.
📌 Modern Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan Sezai Karakoç, geleneksel Türk mimarisinden kopuşumuzu çok çarpıcı bir biçimde "Balkon" şiiriyle eleştirir.
"Çocuk düşerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocukların
Anneler anneler elleri balkonların demirinde
İçimde ve evlerde balkon
Bir tabut kadar yer tutar
Çamaşırlarınızı asarsınız hazır kefen
Şezlongunuza uzanır ölü
Gelecek zamanlarda
Ölüleri balkonlara gömecekler
İnsan rahat etmeyecek
Öldükten sonra da
Bana sormayın böyle nereye
Koşa koşa gidiyorum
Alnından öpmeye gidiyorum
Evleri balkonsuz yapan mimarların"
Şiirin asıl teması, modern mimarinin insanlar üzerindeki olumsuz etkileridir. Balkon mimarisi Batılılaşmadan sonra hayatımıza girmiştir. Apartman kültürünün yaygınlaştığı, insanların daracık mekanlara sıkıştırılarak kendilerine bir hayat oluşturmalarının istendiği bu yeni mimari tarzda balkon, insanın dışarıyla olan temasını ve ölümü simgeler.
Balkon bize ait olmayan bir medeniyetin unsurunu, bizzat hayatımızın içine dahil etmemizin bir sonucudur. Balkon, Karakoç'un şiirinde modern hayatın bütün açmazlarını ve çıkmazlarını gözler önüne seren önemli bir metafordur.
Asırlar boyunca bireye yaşam hakkı tanıyan geleneksel Türk mimarisinin değişmesi yalnızca doğal akışın bir sonucu değil, gelenekle olan bağımızın türlü şekillerle koparılmaya çalışılmasının bir ifadesidir.