Arama
Geçmişten günümüze saat çeşitleri
Günlük hayatımızda hepimizin merak ettiği ve birçok kez muhatap olduğumuz o soru: "Saat kaç?" Zaman kavramı tarih boyunca da önemli olmuş ve kadim dönemlerden bu yana insanlar zamanı tanımlamak için girişimlerde bulunmuştur. Zaman bu kadar önemli iken zamanın göstergeleri saatlerin tarihçesinden bahsetmemek de olmaz… Hayatımızın büyük bir parçası olan saatler, ilk Mısırlılar tarafından keşfedilmiş ve günümüze kadar intikal etmiştir. Peki Mısırlılardan bu yana medeniyetlerin kullandığı saatler nelerdir? İşte geçmişten günümüze kullanılan saat çeşitleri…
Su saati, suyun düzenli biçimde su miktarının ölçüldüğü bir kabın içine veya kaptan dışarıya akmasına dayanan bir saat türüdür.
Su saatleri güneş saatleri ile birlikte en eski zaman ölçüm yöntemlerinden biridir. Ne zaman icat edildiği bilinmemektedir. Antik Mısır ve Babil'de MÖ 16. yüzyılda kullanıldıkları bilinmektedir. Hindistan ve Çin gibi dünyanın bazı diğer bölgelerinde de su saati kullanımının antik döneme dayandığı bilinmekte olup bu bölgelerde ilk ortaya çıkış tarihi bilinmemektedir. Bazı yazarlar Çin'de MÖ 4000 civarında ortaya çıktığını öne sürmektedir.
Avrupa'daki meslektaşlarına ilham verecek olan el-Cezeri, mekanik bilimi ve su saatleri üzerinde yoğun çalışmalar yapmıştı.12. yüzyılda Şırnak'ın Cizre ilçesinde doğan ve bu yüzden de Cezeri mahlasını alan bilgin, su saatleri ve diğer çalışmalarıyla sibernetik alanının da ilk adımlarını atıyordu.
Filli su saatleri nasıl çalışırdı?
El-Cezeri'nin su saatleri arasında belki de en ilgi çekici olanı filli saattir. Birbirinden farklı figürlerin doğru kompoziyon içine yerleştirilmesiyle oluşan renkli görsel ve birçok düzeneğin tek bir sistemde sergilediği uyumlu çalışmayla filli saat, türünün en uç örneklerinden biridir. 2 buçuk metrelik saat, günü 24 eşit parçaya ayırır ve işaretini her yarım saatte bir verir. Bu kompleks yapı şamandıra sistemiyle işler. Filin sırtında bulunan katip her yarım saati elindeki kalemi çizelge üzerinde kaydırarak belirtir. Yarım ve tam saatleri birbirinden ayırmak içinse filin üzerindeki bir figür tam saatlerde sağ, yarım saatlerde sol elini kaldırır. Bu yarım saatlik ara tamamlanınca bir ip yardımıyla kuleden bir küre bırakılır. Küre, saate yerleştirilen figürlerin hepsini hareket ettirmeye başlar. Bir kuş döner, kulenin üstündeki adam ellerini kaldırır, iki yılan aşağı doğru hareket eder. Son olarak filin boynundaki katibin sağ eliyle file sol eliyle trompete vurmasıyla da düzenek diğer yarım saatlik bölüm için ilk haline çevrilmiş olur.
Astronomik saatler Güneş, zodyak, Ay ve takımyıldızı ve bazen büyük gezegenlerin konumları gibi astronomik bilgileri görüntülemek amacıyla kullanılmıştır. Tarih boyunca yapılan güneş saatlerinden en ünlü olanı Prag Astronomik Saat'idir. Bu saat Çek Cumhuriyeti'nin başkenti olan Prag'da bulunur. İlk kez 1410 yılında kurulmuştur ve dünyanın en eski astronomik saatleri arasında 3. sırada yer alır.
Mekanik saat olarak da anılmaktadırlar. Zamanın mekanik bir şekilde ölçülmesinin ilk adımlarını din adamları atmıştır. Keşişlerin dua edebilmesi için zamanı bilmeleri gerekliydi. İlk mekanik saatler aslında zamanı göstermek için değil duyurmak için vardır.
Mekanik saat öncesi yıldız gözlemleri, Güneş saati, su saati ve kum saati, değişik şekillerde süreyi göstermek amacına yönelikti. Mekanik saat ise dini yaşantıda belli bir mekanik işlevi yerine getirmek, bir çekiç aracılığıyla ses üretmek ve böylece belirli zaman aralıklarını belirtmek amacını gütmekteydi. İlk saatlerde kadran, akrep ve yelkovan bulunmuyordu.
Süreyi görsel olarak göstermek için saatlerde kadranı ilk olarak kullanan ve 1344'te 24 dilimlik saati yapan Dondi'dir.
1550'liler de dünyada mekanik saatlerin sayısı inanılmaz bir artışa geçmiş, kurmalı saatler yerini mekanik saatlere bırakmıştı. Üretilen saatlerin büyük kısmı Alman ve Fransız üretimiydi. 1500'lerin sonunda saat artık modanın bir parçası halina gelmişti. 1600'den sonraki değişiklikler de esasen moda ve aksesuar görüşünü değiştirmedi. Artık saatler tamamen bir takı olarak görünüyordu ve mücevher değerinde idi.
Bütün bunlar yaşanırken 1656'da ilk sarkaçlı saat üretildi. Sarkaçlı saat 1656 yılında Christian Huygens tarafından icat edilmiş ve patentlendirilmiş ancak ilk kez 1602 yılında Galileo tarafından çalıştırılmıştı. Sarkaçlı saatlerden önce mekanik saatler günde 15 dakikalık sapma hassasiyetine sahipken, sarkaç zaman içinde bu hata payını 15 saniyeye kadar indirmiştir. Daha sonra sarkaç hareketinin yer çekimi kuvvetini ölçtüğü tespit edildi.
Isaac Newton dahil bir çok bilim adamı sarkaç ile çalışmalar yapmış ve hareketin gücü dünyanın şeklini doğru ölçmelerine yardımcı olmuştur. Sarkaç yıllar boyunca sadece bilimsel amaçlar için kullanılmamış, aynı zamanda en doğru zamanı ölçmek ve korumak için de mükemmelleştirilmiştir.
Köstekli saat, bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan saat türüdür. Köstekli denmesinin sebebi de bu zincir vasıtasıyla taşınmasıdır. Genel anlamıyla kurularak çalışan mekanik bir saat türüdür.
Cep saati olarak da adlandırılan bu saatler, ilk olarak 16. yüzyılın sonlarına doğru üretilmeye başlanmıştır. O dönemlerde üretilen cep saatleri dakikaları değil sadece sadece saatleri gösteriyordu. Dakikaları gösterme işlevi 10 yıl sonra ortaya çıktı ancak, ilk zamanları çok pratik ve kullanışlı olmadı. Cep saati kolye zaman parçalarının yerini aldı. Uzmanlara göre bu değişiklik, İngiltere'de II. Charles'in saatini yelek cebinde kullanmaya başladıktan sonra gerçekleştiği yönündedir.
Köstekliler, kol saatlerinin temelini oluşturmuşlardır. Saate köstekli denmesinin nedeni, saatin bir zincir aracılığıyla taşınıyor olmasıdır. Genel bir şekilde ifade edecek olursak köstekli saat, kurularak çalışan bir mekanik saat çeşididir. Köstekli saatlerden sonra, günümüzde çok severek kullandığımız kol saatleri icat edilmiştir.