Arama
Halife Memun’un çağının ötesine ulaşan astronomi çalışmaları
İslam bilim tarihinde Abbasiler döneminin oldukça önemli bir rolü bulunur. Emeviler'den aldıkları bilim mirasını daha da ileriye taşıyan Abbasiler, faaliyetlerine ilk olarak çevirilerle başlamış; daha sonra gözlemledikleri gelişmeleri ve önemli tespitleri eserlerinde kaleme almışlardır. Bilime olan ilgisiyle tanınan Halife Memun'un ise özellikle astronomi ve coğrafyaya katkısı büyüktür. Çalışmaları sırasında âlimlerin bizzat yanında bulunmuş, gözlemler yapmış ve bir rasathane kurmuştur. Halife Memun döneminde gerçekleştirilen bu yenilikler, çağının çok ötesinde kabul edilmiştir.
Bu görev, 2'nci yüzyılda yaşayan Marinos'un meşhur dünya haritasından ve Ptoleme coğrafyasından hareketle, coğrafi bilgiler temelinde, jeodezik ölçümlerin ve görevlendirilen bilginler tarafından toplanılan astronomik-matematiksel data bilgileri yardımıyla yerine getirildi.
Memun tarafından görevlendirilen bilginler, o dönemde dünyanın hemen hemen merkezinde sayılan Bağdat'tan hareketle Güney ve Orta Asya'yı, Doğu ve Kuzey Afrika'yı mümkün olabildiğince kendi gözlemleri ve ölçümlerini sağlayabildiler.
Memun haritası, kartografyanın ileriki gelişimini değerlendirebilmek için sağlam bir temel oluşturmuş; bunun yanında söz konusu harita, hem Doğu'da hem de Batı'da büyük önem taşımıştır.
Bu haritanın, yeryüzünün oldukça ileri seviyede gelişmiş şeklini bir yana, kullandığı küresel izdüşüm, kartografik ölçüt ve de dağların tasviri gibi kartografik yardımcı unsurlar, bunların oluşum dönemine ilişkin tarihlendirmeleri zamansal olarak daha öne kaydırmakta yardımcı olur.
Afrika'nın güneyden, Avrupa'nın ve Asya'nın kuzeyden dolaşılabilir olması hem Hint hem de Atlantik okyanuslarının Ptoleme'de olduğu gibi artık iç deniz olarak tasvir edilmemeleri günümüzdeki bilgilerin ilk kez temellendirildiğini gösteriyordu.
Yine Halife Memun döneminde, meridyen derecesi ölçümleri yapılmış; deniz seviyesinden yüksekte bulunan bir kıyıda batmakta olan güneşin batışı ölçülmüş ve trigonometrik olarak hesaplanmıştı. Dünya yarıçapının hesaplanması da Halife Memun'un emriyle yürütülen çalışmalar sayesinde gerçekleştirildi.
Halife Memun, yaşamının son 5-6 yılında bir rasathane kurulması gerektiğini düşünmüş ve bu fikrini hayata geçirebilmişti.
Astronomiyle uğraşan, kendisi için önemli astronomik gözlem ve ölçümleri bizzat düzenleyen ve hatta bu çalışmalara bizzat katılmayı adet edinen ve gerekli aletleri inşa ettiren Halife Memun, çalışmaların ve astronom sayısının artması; korunmaları ve gözlem için hazır tutulmaları için özel bir rasathane hazırlanması gerektiğini düşünmüştü.
Bu amaçla inşa edilen rasathane, gökyüzünün ve gezegenlerin astronomik gözlemlerinin çok ileri bir seviyede yürütülmesini sağlamıştı.
Mağrip ülkeleri ve Müslüman İspanya, İslam dünyasının doğusunda ulaşılan rasathane gelişimini kavrayıp benimsememiş ve en iyi şartlarda dahi Memun dönemi seviyesinde kalmıştı.