Arama
İbn Haldun düşüncesinde ihtiyaçlar ve boş zaman
İbn Haldun, İslam medeniyetinin en parlak döneminin sonlarında yaşamış bir alimdi. Hayatının ilk 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, 4 yılını tekrar Tunus'ta ve son 24 yılını ise Kahire'de geçirdi. Bu coğrafyaların istilalardan ne şekilde etkilendiğini inceledi, devletlerin bekası konusuna değindi ve görüşlerini Mukaddime'de kaleme aldı. Ona göre insan, varlığını devam ettirebilmek için toplu halde yaşamak mecburiyetindeydi. Peki, İbn Haldun'un Maslow'dan 600 yıl önce ortaya koyduğu ihtiyaçlar hiyerarşisi nasıldı? İbn Haldun "boş zaman" kavramını nasıl görüyordu?
📌Bu sebeple insanoğlu, başkalarının ürettiği mal ve hizmetleri satın almak, buna mukabil başkalarının ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri üretmek böylece yaşamını idame etmek mecburiyetindeydi.
İbn Haldun, eserlerinde iktisatla, geçim ve kazanç yollarıyla ilgili konulara diğerlerinden önce yer veriyor ve bunun sebebini, zorunlu olanın kemal için gerekli olandan daha önce geldiği fikriyle açıklıyordu.
📌Ayrıca ona göre, etrafına serilen bu nimetlerden faydalanabilmesi için gerekli güç, kuvvet, akıl gibi imkânları insanoğluna bahşeden Allah, çiftçilik ve diğer temel zanaatlarla ilgili ana bilgi ve hünerleri de peygamberleri vasıtasıyla öğretmişti.
Böylece iktisadî faaliyet, bir yönüyle mukaddes ve mübarek bir nitelik kazanıyordu. Peki, ona göre hayatı idame ettirmek için gerekli olan "ihtiyaç" kavramı neydi?
📌İbn Haldun, toplumsal yaşamın gerekliliğini üç temel sebep ile açıklar: Beslenme ihtiyacı, güvenlik ihtiyacı ve "üns" olarak adlandırdığı dostluk ihtiyacı.
İnsanlar, bu ihtiyaçlarını ancak toplumsal hayat yoluyla karşılayabilirler. Bu nedenle toplum halinde yaşamaya mecburdurlar ve medeniyet, bu üç ihtiyaca cevap verdiği için zorunlu bir yapıdır.
(x) İbn Haldun "insanı açlık değil, tokluk öldürür" sözüyle ne kastediyor?
📌İbn Haldun, ilkel kültürden medeni kültüre geçişte ise beş farklı isteğin insanları motive ettiğini ifade eder. Ona göre insanların doğuştan gelen ihtiyaçları vardır. İnsan ruhunun arzuları, açlık ve susuzluk gibi basit arzulardan karmaşık arzulara kadar uzanabilir.
İbn Haldun'un ihtiyaçları sınıflandırmasının, günümüzde Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi olarak bildiğimiz sınıflandırmanın temelini oluşturduğu açıktır.
📌İbn Haldun, dördüncü sırada galip gelme ve servet elde etme arzusunu, beşinci sırada ise boş zamana yönelik eğlenme, dinlenme ve gülme; zevk ve haz veren şeyleri duyma, tatma, dokunma koklama ve görme arzusu; merak, öğrenme ve bilgi elde etme arzusu olarak üç arzuya değinmiştir.
(x) İktisadın temellerini Adam Smith'ten önce İbn Haldun attı