Arama
İbn Haldun’un Mukaddime adlı eserinde ‘umran’ ilminin tarihle olan ilişkisi
Mukkadime eseriyle tarih yazıcılığında döneminde bir çığır açan İbn Haldun, sosyoloji biliminin öncüleri arasında kabul edilir. Mukaddime'de medeniyetlerin yükselişine ve çöküşüne dair kritik fikirlerini açıklayan İbn Haldun, bu durumu izah ederken 'umran' fikrinin altını çizer. Peki tarih ve 'umran' kavramlarının sıkça yer aldığı Mukaddime'de, bu iki alanın birbirleriyle olan bağlantısı neydi?
İbn Haldûn'un bir dünya tarihi niteliği taşıyan bu eseri önsöz ve giriş mahiyetinde kaleme aldığı ve "mukaddime" adını verdiği bölümle üç kitaptan oluşan yedi ciltten meydana gelir. Müellif girişte tarih ilminin önemine, tarih yazımında takip edilen usullerin araştırılmasına, tarihçilerin düştükleri hatalara, sahip oldukları asılsız kanaatlere ve bunların sebeplerine temas etmiş, tarih ilminin kapsamlı bir tarifini yaparak kendi tarih anlayışını ortaya koymuştur
İbn Haldûn'un Muḳaddime olarak bilinen meşhur eseri el-ʿİber'in birinci kitabıyla bu önsöz ve girişten meydana gelir. Esere bu ismi İbn Haldun vermemiştir, El-ʿİber'in altı ana cilde ayrılan giriş kısmı zamanla mukaddime olarak anılmıştır. Mukaddimede tarih ve toplumla ilgili görüşlerini yansıtmıştır.
İbn Haldûn Mısır'da iken El-ʿİber üzerindeki çalışmalarına devam etti. Doğu'daki kavimlerin ve hânedanların tarihlerini de ekleyerek eseri genel bir tarih haline getirdi.
Arapça kökenli olan umrân kelimesi, "bayındırlık, medeniyet" anlamına gelmektedir. Umran ilmi bir toplum metafiziği olarak düşünülmüştür. İbn Haldun eserinde daha evvel kimsenin ortaya koymadığı, özgün, beşeri umran ismini verdiği bir ilim kurduğunu belirtir.
Umran ilminin amacı; insanları taklitten kurtarıp daha önce olmuş bitmiş olanla daha sonra olacak olanın anlaşılması konusunda bir bakış açısı kazandırmaktır. Bu ilimde insan topluluğunun yaşadığı birtakım hadiselerin zorunlu sonuçları anlatılır.
İbn Haldûn'un asıl başarısı, o güne kadar farkedilmeyen tarihî-toplumsal varlık alanını keşfetmesindedir. Bundan dolayı umran ilmini tarihin olduğu kadar felsefenin de bir bölümü olarak görür.
İbn Haldun, tarih ve tarih yazıcılığını, "yolu kutsal, faydası çok, gayesi şerefli bir ilim" olarak tanımlar. Çünkü onunla ümmetlerin ahlâklarında, enbiyanın sîretlerinde, meliklerin siyasetlerinde ortaya çıkan hallere vâkıf olunur. Bunlara vâkıf olmak isteyen kişi çeşitli kaynaklara, çeşitli disiplinlerden elde ettiği bilgilere ve her şeyden önce onu doğruya ulaştıran ve hatalardan koruyan iyi bir tefekküre muhtaçtır.