Arama
İskilipli Atıf Hoca: Tek partili dönemin kurbanı
1920'de, Meclis'in kurulmasının ardından ilk iş olarak "asker kaçaklarını yakalayıp sorgulama" amacıyla Hıyanet-i Vataniyye Kanunu çıkarılmış; olağanüstü mahkemeler kurularak kaçaklar yargılanmaya başlanmıştı. "İstiklâl Mahkemeleri" adı verilen bu mahkemeler, zamanla kuruluş misyonunun daha da dışına çıkacak, gerçekleştirilecek inkılaplara karşı en ufak bir eleştiri dahi idam sebebi olacaktı. Hatta bu kanun, bir kez de "geriye dönük" işleyecekti… İskilipli Atıf Hoca 4 Şubat 1926'da, Şapka Kanunu çıkmadan önce kaleme aldığı kitabı gerekçe gösterilerek hukuksuz bir şekilde idam edildi. Peki, İskilipli Atıf Hoca kimdir? İskilipli Atıf Hoca neden idam edildi?
İstiklâl Mahkemeleri'nin hukuk kurallarını alt üst ettiği ilk gelişme, Aralık 1921 tarihine rastladı. Saltanat ve hilâfetin kaldırılacağının konuşulduğu bir dönemde, Konya'da bir yürüyüş gerçekleşti. Halk hilâfetin kaldırılması ihtimaline tepkiliydi.
Bu olayın ardından, meclisten oy çokluğu ile alınan karar korkunçtu: Konya'nın tümüne irticacı deniyor, hatta tüm Konya halkının tutuklanması emrediliyordu.
İstiklâl Mahkemesi, o emir üzerine harekete geçti. Üç üyeli gezici mahkeme, Konya'ya gitti ve sadece üç gün içinde, 2 bin 300 kişi tutuklandı. Tutuklananlardan 805'i, yine üç gün içinde idam edildi. Olayın ardından tarihe şu sözlerle not düşüldü: "Konya merkezde 2 bin 300 kişi tutuklanmış, 805 kişi üç gün içinde idam edilmiştir. Bin 495 kişi de kürek, kala, bende ve ömür boyu gibi çeşitli cezalara çarptırılmışlardır."
"Hukuk tarihimizin utanç yılları: İstiklâl Mahkemeleri" adlı haberimizi okumak için tıklayın.
Suçlu ya da masum fark etmiyor, Anadolu halkı akın akın darağaçlarına götürülüyordu. Taraflı tarafsız herkes, İstiklâl Mahkemelerinin yapısını ezbere biliyordu. O dönemde gerçekleştirilen inkılaplara karşı en ufak bir yorum dahi idam sebebi haline gelmişti.
İstiklâl Mahkemelerinin başkanı Kel Ali "İnkılâplar; suçlular, hainler hatta şu veya bu nedenle vücudu zararlı olanlar kısacık mahkemelerden sonra öldürüldükleri zaman oluyor" diyerek, o dönem yaşananları meşrulaştırıyordu.
3 Mart 1924'te hilafetin kaldırılmasıyla Anadolu'da isyanlar artmış, İstiklal Mahkemeleri tekrar devreye girmişti.
Sözde "sükûneti yerleştirmek" amacıyla çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu gereği, İsmet İnönü imzalı kararname ile İstiklâl Mahkemelerine tekrar olağanüstü yetkiler verildi. Bu yeni mahkemelerde savunma makamı da, tanık da yoktu.
İsyanlara katılan ya da katılmayan, destek veren ya da vermeyen kim varsa asıldı. Artık, mahkeme başlamadan alınan kararlar belli hale gelmişti.
28 Kasım 1925 günü Takrir-i Sükûn kanununun devamı niteliğinde, 625 sayılı yeni bir yasa daha çıkarıldı mecliste. Kanuna göre artık herkes şapka takmak zorundaydı. Aslında bu kanunla fes, sarık ve takke yasaklanıyordu.
Şapka takmak o yasa gereği bir zorunluluktu. Takmamak ya da şapka takmamaya özendirmek ise büyük bir suçtu ve cezası da idamdı.
İskilipli Mehmed Âtıf Hoca o kanunun ilk kurbanı seçilecekti. O kanun çıkmadan 1,5 yıl kadar önce, 1924'te yazıp Maarif Vekâleti'nin ruhsatı ile "Frenk Mukallidliği ve Şapka" adlı risâlesini bastırmış, kitabında genç cumhuriyeti Batı'ya özenmemesi konusunda uyarmıştı. Şapka örneğini de, o kitapta vermişti.
Cumhuriyetin ise bir an önce milletin şapka takma ya da takmama konusundaki tereddütlerini ortadan kaldırması gerekiyordu. Bu nedenle, İstiklâl Mahkemeleri İsmet İnönü talimatıyla bir daha devreye girdi.