Arama
İslam devletlerinde istihbarat teşkilatı
Devletlerin vazgeçilmez parçalarından biri de istihbarattır. Hayati önem taşıyan istihbarat teşkilatı, ülkenin savunmasında, haber ağının kurulmasında, savaşların planlanmasında, toplumda huzurunda sağlanmasında en etkin kurumdur. Hz. Peygamber (SAV) döneminden itibaren var olan istihbarat ağı devrin imkanları ölçüsünde değişmiştir. İşte İslam devletlerinde istihbarat teşkilatının bilinmeyenleri...
Abbasilerde istihbarat
🔷 Abbasiler içerisinde posta teşkilatı yeniden düzenlenir. Dağılan teşkilatın bağlantıları yeniden kurularak hayati önem taşıyan berid ayağa kaldırılır. Divanü'l berid olarak adlandırılan teşkilatın sorumlusuna sahib-i berid denir.
🔷 Abbasiler döneminde istihbarat alanında büyük gelişmeler kaydedilir. Kurulan dîvânü'l-berîdde başlıca şu görevliler bulunur: Sâhibü dîvâni'l-berîd (başkan), ummâlü'l-berîd (yardımcı), postacıların gidiş ve geliş saatlerini hesaplayan muvakkiler, mektupları taşıyan mürettipler, istasyon sorumluları fervânikîler, ülke içerisindeki gelişmeleri hızlı bir şekilde kaydeden vükelâ ve muhbirler yer alır.
🔎 Bir bilgi
Abbasilerde berid teşkilatına ayrılan bütçenin 8-10 milyon dirhem olduğu aktarılır.
Selçuklularda istihbarat
🔷 Osmanlı'nın temelini oluşturan Selçuklularda sultanlar, çeşitli yerlerde görevlendirdikleri "sahib-i haber" aracılığıyla ülkenin dört bir yanından haberler alır. Devletin kuruluş yıllarında berid teşkilatına pek önem verilmediği görülür. Hatta en güçlü dönemlerinden biri olan Alparslan zamanında, sultan casusluktan ve casuslardan nefret ettiğinden dolayı berid teşkilatını kaldırır.
🔷 Alparslan'dan sonra berid teşkilatı, Nizâmülmülk'ün gayretleriyle yeniden kurulur. Vezir Nizâmülmülk, hükümdarların ordu ve halkın durumu hakkında bilgi edinmesi için çok güvenilir habercilere ihtiyacı olduğunu meşhur eseri Siyasetname'de vurgular.
Memlükler'de istihbarat
🔷 Mısır ve Suriye'de hüküm süren büyük Türk-İslam devleti Memlükler, Haçlı seferleri nedeniyle bozulan berid teşkilatını canlandırmak için büyük çaba sarf eder. Devletin en parlak dönemi olan Baybars'ın sultanlığı sırasında yollar ve köprüler inşa edilerek haber ağı kuvvetlendirilir.
🔷 Sultan Baybars, yol üzerinde bulunan önemli noktalara kale biçiminde kervansaraylar yaptırır. Hükümdarın askeri ve siyasi başarılarının arkasında bu teşkilatın rolü büyüktür. Kahire'den Dımaşk'a dört günde, yine Kahire'den Halep'e 3 gün gibi çok kısa bir sürede gidilebildiği görülür.
Osmanlı'da istihbarat
🔷 Altı yüz yıl boyunca üç kıtada hüküm süren Osmanlılar, her anlamda iyi bir teşkilat örneği sunarlar. O kurumlardan biri de menzil teşkilatıdır. Osmanlı'da berîd teşkilâtı yerine menzil adı altında daha farklı şekilde bir yapı kurulur. Ülkede yol güzergahlarında menzilhaneler inşa edilir.
🔷 Osmanlı'da posta hizmetinde bulunan görevlilere "ulak veya tatar" denir. Zamanla dağılmaya başlayan devletin durumundan menzil teşkilatı da olumsuz etkilenir. II. Mahmud, ıslah etmeye çalışsa da başarılı olamaz ve posta teşkilatını kurar.
II. Abdülhamid'in kurduğu istihbarat teşkilatı
🔷 Pek çok savaşı kaybederek parçalanan Osmanlı'da yıkılmaya yakın bir halde iken tahta geçen II. Abdülhamid, devleti bir müddet daha ayakta tutmayı başararak tam otuz üç yıl saltanatta kalır. Bu karmaşık dönem içerisinde aldığı en mühim önlemlerden biri de kurduğu Yıldız İstihbarat Teşkilatı'dır.
💠 II. Abdülhamid bu teşkilatı neden kurduğunu şöyle açıklar: "Yabancı devletler kendi emellerine hizmet edecek kimseleri vezir ve sadrazam mertebesine kadar çıkarabilmişlerse, devlet emniyet içinde olamazdı. Doğrudan doğruya şahsıma bağlı bir istihbarat teşkilatı kurmaya bu düşünce ile karar verdim. İşte düşmanlarımın jurnalcilik dedikleri teşkilat budur."