Arama
İslam şehirlerinde cumba nedir?
İslam toplumunda aile hayatının gizliliği ve mahremiyet kavramı önemli bir yerdedir. Ayrıca şehirlerimizden sokaklarımıza, evlerimizden odalarımıza varana kadar pek çok alanda şekillendirici bir etkisi vardır. İslam şehirlerinde hem sokakta bu korunaklığı sağlamak hem de evin şehirle olan ilişkisini koparmamak için evlerden sokağa doğru çıkan cumbalar kullanılırdı. Peki, İslam şehirlerinde farklı coğrafyalarda cumba birimi nasıl değişiklik gösterdi, nasıl adlandırıldı ve cumba başka hangi işlevler için kullanıldı?
🔸 Cumba aynı zamanda sokak dokusunun şekillendiren bir etmendir. Evlerin alt katlarında koruma çözümleri ortaya bir kapalılık ve hareketsizlik katar. Cumbaların üst katlarda hafiften dışarı doğru kabartma yapması, ışık ve gölgelerin oluşturduğu yüzeydeki değişen görüntüleri, sokağı hareketlendirir.
🔸 Cumba çıkmaları ile zenginleşen üst katlar, Osmanlı şehirlerindeki sokak dokusuna etkileyici perspektiflerle dikkat çeken görünümler katar.
🔸 Cumbaların malzemesi genel olarak ahşap olmakla beraber zemin kattan farklılaşarak ortaya çıkar.
🔸 Cumbalar çoğunlukla Suriye, Filistin, Lübnan, Sudan gibi İslam coğrafyasında ve sıcak iklim şartlarına sahip ülkelerde yapılır.
🔸 Modern örnekleri ise Avustralya ve Peru gibi ülkelerde de görülür. Her bölgede farklı isimle anılan cumba; Mısır, Suriye, Filistin, Lübnan, Sudan, Avustralya, ve Peru'da maşrabiye; Körfez Arap Ülkeleri ve İran'da roshan, Irak'da şanşol ya da şanaşil; Hindistan, Pakistan ve Butan'da jali; Bahreyn'de aggasi; Yemen'de takrima; İran'da mushabek; Mağrib ülkelerinde barmaklı olarak adlandırılır.
🔸 Cumba denilince akla ilk Osmanlı Devleti ve Türk evi gelir.
🔸 Osmanlı'nın dışında Mısır, Kahire'de eşsiz cumba örneklerine rastlarız. Ayrıca Mısır'daki ilk örneklerine çok eski bir toplu konut eserinde rastlamak ilgi çekicidir.
🔸 Osmanlı'nın iz bıraktığı hemen hemen her şehirde cumbalı Türk evleri bulunur. Zemin katın üzerinde ana mekanda dikdörtgen formunu yakalamak için dışarı bazen üçgen bazen daha farklı biçimlerle çıkma yapar.
🔸 Suudi Arabistan'ın ünlü şehirlerinden biri olan Cidde'nin içinde Eski Cidde diye anılan bir yer vardır. Alanı çok küçük olan bölgenin içerisinde Osmanlı izlerini yoğun bir şekilde görmek mümkündür.
🔸 Özellikle bu bölgenin içerisinde ahşap cumbalı ve dar sokak özellikli çok sayıda tarihi ve klasik bina bulunur.
🔸 Mekke ve Taif'de de cumbaya sahip pek çok ev vardı. Fakat İngilizler bölgeye hakim olduğu yıllarda kültürel mirasın akışını engellemek için tüm bu yapıları yıktılar.
🔸 Türk evinde karşılaştığımız cumba yapısı kısmen değişerek, Mısır coğrafyasına ayak uydurarak, farklı birtakım işlevler kazanarak geleneksel mimari bir öğeye dönüşür.
🔸 O bölgede farklı bir isim kazanarak maşrabiye olarak adlandırılmaya başlar.
🔸 Maşrabiyenin kökeni ve ilk ne zaman kullanıldığı bilinmemekte ancak 12. yüzyılın sonlarından Abbasi dönemine ait birkaç örnek bulunuyor.