Arama
İslam uygarlığında gerçekleştirilen teknolojik buluşlar
İslam uygarlığı, altın çağını 7 ila 17. yüzyıllar arasında yaşadı. Ömrünü ilme adayan, birden çok bilim dalında ihtisaslaşan Müslüman alimler, yepyeni keşiflerde bulunarak, medeniyetin temellerini attılar. Geliştirdikleri teraziler ve ölçüm araçları, su düzenekleri, değirmenler, otomatlar ve kilitler ile teknolojik anlamda bugün kullandığımız pek çok aletin temelini oluşturdular.
12. yüzyılın başına kadar devam eden terazi ile ilgili teorik incelemelerin ve pratik başarıların daha sonraki gelişimi, Abdurraḥman el-Hazinî'nin bize ulaşan Mizân el-Hikme (Hikmet Terazisi), isimli kitabı sayesinde oldu.
Bu kitap, konuya ilişkin daha önce kaleme alınmış literatür hakkında da bilgi veriyordu. Tabip ve doğa filozofu Zekeriyya er-Razi, İslam dünyasında bu teraziyle çalışmış olan ilk kişiydi. El Hazini, Mizân el-Hikme'de areometre olarak isimlendirilen, sıvıların özgül ağırlıklarını belirleyen bir aletten de bahsediyordu. Aletin mucidinin ise 3. yüzyılda İskenderiye'de yaşadığını ifade ediyordu.
İslam uygarlığında 12. yüzyılda kaleme alınan anonim bir eserde ilginç bir düzeneğe yer verilmişti. İki kova zinciri ile bir pedal çarkı sayesinde bu alet, hareket ederek su çıkarıyordu. Bu düzeneğin önemli ölçüde gelişmesi ise Müslüman âlim El Cezeri sayesinde gerçekleşti.
Onun tarif ettiği ve resmettiği su kaldırma makinesi, suyun gücü ile hareket eden bir düzenekti. Dere suyu bir boru aracılığıyla tekneye aktarılır oradan daha alacakta duran volana dökülür ve bir kanal içinden akardı. Akan suyun üçte biri suyu yukarıya kaldıran kovaların içine ulaşırdı.
İslam medeniyetindeki bir diğer önemli keşif de değirmenlerdi. Benu Musa kardeşlerin 9. yüzyılda yazdıkları risalelerinde bir gemi değirmeninden bahsedilmişti.
Coğrafyacı İbn Havkal, 10. yüzyılda Musul'da "benzerlerinin dünyada nadiren görülebileceği" değirmenlerin olduğundan söz etmişti. Bu değirmenler İslam dünyasında yüzyıllar boyu yaygınlığını korudu.
Yel değirmenleri ise İslam'dan önce İran'da yaygındı ve yel değirmenlerine dair bilgiler oldukça erken bir dönemde İslam coğrafyasına ulaşmıştı.
İkinci halife Hz. Ömer zamanında yel değirmenlerine dair bir teknoloji kendisine bildirilmiş, Hz. Ömer "Bana bildirildi ki, eğer istersem, sen rüzgâr gücü ile öğüten bir değirmen inşa edebileceğini iddia etmişsin, öyleyse böyle bir değirmen inşa et" demişti.
Osmanlı astronom ve mühendis Takiyeddin, 1546'da kaleme aldığı et-Turuk es-Seniyye fi el-Alat er-Ruhaniyye adlı eserinde üç düzenekten bahsetmişti.
Birincisi, buhar gücünü kullanarak hareket ediyordu. İkincisi sıcak hava türbiniyle ayarlanan bir ağırlıkla çalıştırılıyordu. Üçüncüsü ise çevirme koluyla hareket ettirilen dişli çarklar aracılığıyla işliyordu.
(x) İslam uygarlığında gelişen bilim Avrupa'ya nasıl ulaştı?