Arama
İslam uygarlığında rasathaneler
İnsanoğlu, en eski çağlardan bu yana büyüleyici yıldızlarla dolu gök kubbeyi ve gökyüzündeki her cismin hareketini hayranlıkla seyretmişti. Asırlar boyunca bilim insanları göklerde bulunan düzenin yapısını çözebilmek için sayısız girişimde bulundular. Güneş'in ve Ay'ın belirli bir zamandaki konumunu, Güneş tutulmalarının tarihini ve gezegen ve yıldızların konum değişikliklerini önceden tahmin edilebilmesini sağlayan en önemli atılım ise İslam uygarlığında gerçekleşti. Müslüman âlimler, tarihteki ilk rasathaneleri kurarak astronomi biliminin temellerini attılar.
İçerisinde büyük sabit aletler ve çalışma programları bulunan bir yer, birkaç astronomdan oluşan bir kadro, saray himayesi ya da devlet desteği gibi kavramların tamamı Memun'un bulduğu yeni fikirlerdi.
Müslüman astronomlar öncesinde buna benzer bir şeye rastlamak mümkün değildi. İslam dünyasının değil, belki de dünyanın ilk rasathanesini kuran Memun, tarihin en büyük entelektüel akademisi olan Darülhikme'nin kurulmasında da önemli bir rol oynamış aydın bir önderdi.
En eski rasathaneler Bağdat'ın Şemmasiye semtinde ve Şam'daki Kasiyun Dağı'ndadır. Bunlar sayesinde özel bir alanda birlikte çalışılan merkezler boy göstermeye başladı. Bu tür rasathanelerde en sık rastlanan etkinlik Astronomi Çizelgelerinin hazırlanmasıydı.
Genellikle astronomi aletlerine ilişkin açıklamalar içeren bu çizelgeler sayesinde gezegenlerin konumları, Ay'ın evreleri, tutulmalar ve takvim bilgileri hesaplanabiliyordu.
Halife Memun'un çağının ötesine ulaşan astronomi çalışmaları
Memun'un rasathanelerinde Güneş ve Ay çizelgeleri hazırlanıyor; bir de yıldız kataloğu ve çeşitli gezegen gözlemleri yapılıyordu.
Şemmasiye'de astronomlar Güneş'i, Ay'ı, gezegenleri ve bazı sabit yıldızları gözlemliyordu. Burada yapılan çalışmaların sonuçları, İbn Ebu Mansur tarafından yazıldığı rivayet edilen Mümtehan Zic ya da Doğrulanmış Çizelgeler adlı bir eserde sunulmuştu.
İslam dünyasının başka yerlerinde Hülâgu Han tarafından kurulan Meraga Rasathanesi, Uluğ Bey'in Semerkant Rasathanesi, İsfahan'daki Melikşah Rasathanesi ve Gazneli Mahmud'un Tebriz Rasathanesi gibi birçok rasathane kuruldu.
Meraga Rasathanesi 1263 yılında İran'da Tebriz'in güneyinde kuruldu ki temelleri bugün hala burada görülebilir.
Meraga'daki en yaygın uğraş yeni astronomi çizelgelerinin hazırlanmasıydı. Rasathane kütüphanesinde 40 binin üzerinde kitap bulunuyordu.
İsmi bu rasathaneyle birlikte anılan önemli astronomlar arasında Nasîrüddin et-Tûsî ve gökkuşağının gerçek sebebini açıklayan Kutbüddîn-i Şîrâzî yer alır.