Arama
İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgiler
Emevi dönemindeki idarecilerin Kurtuba Kütüphanesi'nde altı yüz bin eserden oluşan dev bir koleksiyonu bulundurduğunu biliyor muydunuz? İslam uygarlığındaki pek çok şehir, yüzlerce kütüphane ve binlerce kitaba ev sahipliği yapardı. Dünyanın çeşitli yerlerinden gelen alimler, bu kitaplardan faydalanırdı. Sadece kütüphaneler değil kişisel kitaplıklar da muazzam büyüklükteydi. Öyle ki bir Müslüman hekim, kitaplardan ayrılmak istememesi ve bunları taşımak için dört yüz deve gerekmesi sebebiyle Buhara sultanının davetini geri çevirmek zorunda kalmıştı. Sizler için İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgileri derledik.
◾ Emevi dönemindeki idarecilerin Kurtuba kütüphanesinde 600000 eserden oluşan dev bir koleksiyonu bulunuyordu. 961 ile 978 yılları arasında İspanya halifeliği yapmış olan II. Hakem kitaplarla vakit geçirmeyi o kadar seviyordu ki kitapların "tahttan bile daha büyük tutku olduğunu" söylediği rivayet edilir.
◾ Müslümanların kitaplarla sıkı bağlar kurmaları, onların aynı zamanda kütüphane kurmaya meraklı oldukları anlamına geliyordu. Halka açık özel kütüphanelerin bulunduğu büyük şehirlerin çoğunda, cami kütüphanelerinden oluşan oldukça gelişmiş bir ağ bulunuyordu.
◾ 8. yüzyıldan itibaren kitaplar, Müslümanlar tarafından üretilmeye başladı. Abbasi Halifesi Memun, tercümanların Yunancadan Arapçaya tercüme ettiği her kitabın ağırlığı kadar altın ödüyordu. Bu teşvik sayesinde önemli miktarda kitap üretilmiş oldu.
◾ Abbasi Halifesi Memun, ilime verdiği önem nedeniyle gelecek nesillerden Müslüman ve gayrimüslim herkesin saygısını kazandı. Abbasiler döneminde şehirlerde yüzlerce kütüphane açılmıştı. Bunlar sayesinde okuyucular binlerce kitaba erişebilmişti.
◾ İslam uygarlığının dört bir yanından âlimleri kendilerine çeken çok saygın özel koleksiyonlar da vardı. Bu koleksiyonlardaki kitap ve el yazmaları modern kitapların ebatlarında, iyi kalitede kâğıttan ve deri ciltliydi. Halka açık kitap kütüphaneler o kadar yaygındı ki koleksiyonu olmayan cami okulu bulmak neredeyse imkânsızdı.
◾ Moğollar tarafından 1258 yılında tahrip edilmesinin öncesinde Bağdat'ta 36 kütüphane ve yüzün üzerinde sahaf bulunduğu söylenirdi. Bu sahafların bir kısmı yayıncılıkla da uğraşıyordu ve kitap kopyalayan çok sayıda hattat barındırıyordu. Benzer kütüphaneler Kahire'de, Halep'te, İran, Orta Asya ve Mezopotamya'nın önde gelen şehirlerinde de bulunuyordu.
◾ Darülkütüb (Kitap Evi) adı verilen cami kütüphanelerinde müellif ve âlimler, araştırma sonuçlarını gençler ve diğer âlimlerden oluşan topluluklara sunardı. Bu tür toplantılara isteyen herkes katılıp söz alabilirdi. Bu konuşmalar, kâtipler tarafından yazıya geçirilip kitap haline getirilirdi.
◾ Seyfiye eski ve en büyük kütüphane olmakla beraber, Tunus'ta bulunan Zeytune Camisi külliyenin kütüphanesi daha zengin içerikliydi. On binlerce kitaba sahip olan bu kütüphanenin bakımı ve zenginleştirilmesi gibi önemli bir hizmet için Hasid Hanedanlığı'nın hükümdarlarının birbiriyle yarıştığı rivayet edilir. Koleksiyonundaki kitap sayısı bir dönem yüz bini aşmıştı.
◾ Sadece halka açık olanlarda değil kişisel kütüphanelerde de muazzam büyüklükte olanlara rastlanmaktaydı. Tarihçi Edward Gibbon, bir Müslüman hekimin kitaplardan ayrılmak istememesi ve bunları taşımak için dört yüz deve gerekmesi sebebiyle Buhara sultanının davetini geri çevirmek zorunda kaldığını anlatır.
◾ 8. yüzyılda yaşayan Müslüman felsefeci Cehiz, Bağdat'ta elli yılda fazla yaşayıp ilim tahsil ettikten ve iki yüz civarında kitap yazdıktan sonra Basra'ya döndü. Bu kitaplar arasında karıncaların sosyal yapılanması, hayvanlar arasında iletişim, iletişimi beslenme ve çevrenin etkileri gibi konularda gözlemler içeren yedi ciltlik Hayvanlar Kitabı yer alıyordı. Cahiz, 92 yaşında özel kütüphanesindeki kitapların üzerine devrilmesiyle vefat etti.