İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgiler
Emevi dönemindeki idarecilerin Kurtuba Kütüphanesi'nde altı yüz bin eserden oluşan dev bir koleksiyonu bulundurduğunu biliyor muydunuz? İslam uygarlığındaki pek çok şehir, yüzlerce kütüphane ve binlerce kitaba ev sahipliği yapardı. Dünyanın çeşitli yerlerinden gelen alimler, bu kitaplardan faydalanırdı. Sadece kütüphaneler değil kişisel kitaplıklar da muazzam büyüklükteydi. Öyle ki bir Müslüman hekim, kitaplardan ayrılmak istememesi ve bunları taşımak için dört yüz deve gerekmesi sebebiyle Buhara sultanının davetini geri çevirmek zorunda kalmıştı. Sizler için İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgileri derledik.
Giriş Tarihi: 18.08.2019
14:51
Güncelleme Tarihi: 20.08.2023
10:36
Alimlerin rağbet ettiği özel kütüphaneler
◾ İslam uygarlığının dört bir yanından âlimleri kendilerine çeken çok saygın özel koleksiyonlar da vardı. Bu koleksiyonlardaki kitap ve el yazmaları modern kitapların ebatlarında, iyi kalitede kâğıttan ve deri ciltliydi. Halka açık kitap kütüphaneler o kadar yaygındı ki koleksiyonu olmayan cami okulu bulmak neredeyse imkânsızdı.
◾ Moğollar tarafından 1258 yılında tahrip edilmesinin öncesinde Bağdat'ta 36 kütüphane ve yüzün üzerinde sahaf bulunduğu söylenirdi. Bu sahafların bir kısmı yayıncılıkla da uğraşıyordu ve kitap kopyalayan çok sayıda hattat barındırıyordu. Benzer kütüphaneler Kahire'de, Halep'te, İran, Orta Asya ve Mezopotamya 'nın önde gelen şehirlerinde de bulunuyordu.
Hükümdarların birbiriyle yarıştığı hizmet
◾ Darülkütüb (Kitap Evi) adı verilen cami kütüphanelerinde müellif ve âlimler, araştırma sonuçlarını gençler ve diğer âlimlerden oluşan topluluklara sunardı. Bu tür toplantılara isteyen herkes katılıp söz alabilirdi. Bu konuşmalar, kâtipler tarafından yazıya geçirilip kitap haline getirilirdi.
◾ Seyfiye eski ve en büyük kütüphane olmakla beraber, Tunus'ta bulunan Zeytune Camisi külliyenin kütüphanesi daha zengin içerikliydi. On binlerce kitaba sahip olan bu kütüphanenin bakımı ve zenginleştirilmesi gibi önemli bir hizmet için Hasid Hanedanlığı'nın hükümdarlarının birbiriyle yarıştığı rivayet edilir. Koleksiyonundaki kitap sayısı bir dönem yüz bini aşmıştı.
Tarihin tozlu sayfalarında kalan gizemli kütüphaneler
Alimlerin kitaba verdikleri ehemmiyet
◾ Sadece halka açık olanlarda değil kişisel kütüphanelerde de muazzam büyüklükte olanlara rastlanmaktaydı. Tarihçi Edward Gibbon, bir Müslüman hekimin kitaplardan ayrılmak istememesi ve bunları taşımak için dört yüz deve gerekmesi sebebiyle Buhara sultanının davetini geri çevirmek zorunda kaldığını anlatır.
◾ 8. yüzyılda yaşayan Müslüman felsefeci Cehiz, Bağdat'ta elli yılda fazla yaşayıp ilim tahsil ettikten ve iki yüz civarında kitap yazdıktan sonra Basra'ya döndü. Bu kitaplar arasında karıncaların sosyal yapılanması, hayvanlar arasında iletişim, iletişimi beslenme ve çevrenin etkileri gibi konularda gözlemler içeren yedi ciltlik Hayvanlar Kitabı yer alıyordı. Cahiz, 92 yaşında özel kütüphanesindeki kitapların üzerine devrilmesiyle vefat etti.
Sahaf ve kitap üzerine bir sohbet
Kütüphanelerin önemli kaynakları
◾ Dönemin insanları kitapları o kadar seviyordu ki o güne kadar topladıkları binlerce el yazmasını herkesin faydalanabilmesi için vefat ettikten sonra cami kütüphanelerine bağışlamaları bir gelenek haline gelmişti.
◾ Kütüphanelerin önemli kaynaklarından biri de kendilerine ücretsiz konaklama, yiyecek temin eden camilere minnettarlıklarını göstermek için kitap bağışlayan gezgin âlimlerdi.
◾ Kütüphaneler oldukça gösterişli mekânlar olabilmekteydi. İran'ın Şiraz şehrindeki 10. yüzyıl külliyeleri Orta Çağ tarihçisi Mukaddesi tarafından şöyle tarif edilir: "İçerisinde göller ve akarsular bulunan bahçelerle çevrelenmiş, üzerinde kubbeler bulunan iki kapılı, üç yüz altmış odalı yapılar… Her bir bölümde rafların üzerinde kataloglar bulunmakta. Odalar halılarla kaplanmış…"
◾ Şiraz, Kurtuba ve Kahire'deki gibi bazı kütüphaneler, camilerden bağımsız yapılarda kurulmuştu. Bu yapılar, farklı işlerde kullanılan çok sayıda odası olan geniş mekânlardı. Kitapları saklamak için kullanılan raflı galeriler, okuma odaları, el yazmalarının kopyasının çıkartıldığı odalar ve edebiyat meclisleri mevcuttu.
Verimli kitap okuma teknikleri