Arama
İslam uygarlığının matematiğe dair keşifleri
Tarihte pek çok matematiksel fikrin İslam uygarlığının en parlak dönemlerini yaşadığı zamanda gerçekleştiğini biliyor muydunuz? Bin yılı aşkın bir süre önce, Müslüman âlimler matematiğin temellerini atan birçok gelişmenin mucidi oldular. Bu matematikçilerin çoğu, 800'lü yıllarda Dârülhikme'nin içinde bulunduğu Irak'ta ve İran'da yaşadılar. 1-9 arası modern sayılar, 0'ın keşfi, ondalık kesirler ve matematiksel işlemlerin pek çoğunun temeli o dönemde atıldı. İslam uygarlığının matematiğe dair keşiflerini derledik.
Matematiğe hayatın her alanında ihtiyaç duyuluyor, özellikle sayma sistemleri büyük önem taşıyordu. Bugün birçoğumuz sıfırla başlayıp trilyonlara kadar uzanan tek bir sayma sisteminden haberdarız.
Ancak 10'uncu yüzyılda Müslüman ülkelerde üç farklı tip aritmetik kullanılıyordu ve yüzyılın sonuna gelindiğinde, Bağdadi gibi müellifler bu sayma sistemlerini karşılaştıran yazılar kaleme almaktaydılar. Bu üç sistem parmak hesabı aritmetiği, altmışlı sistem ve Arap sayısal sistemiydi.
Parmak hesabı aritmetiği, yazıyla yazılan rakamların parmakla sayılması esasına dayalı olup ticaret çevrelerinde kullanılıyordu. 10'uncu yüzyılda Bağdat'ta yaşayan Ebü'l Vefâ gibi matematikçiler bu sistemi kullanarak birkaç eser yazmıştır.
Arap sayılarının kullanımında hakiki bir uzman olan Ebü'l Vefâ "…bu sayıların ticaret çevrelerinde ve Doğu Halifeliği'nde uzun süre uygulama alanı bulamadığından" bahseder.
Altmışlı sistemde Arap alfabesindeki harflerle ilişkilendirilmiş sayılar bulunuyordu. Babil kökenli olan bu sistem Arap matematikçiler tarafından astronomi çalışmalarında sıklıkla kullanılmaktaydı.
Arap sayılarının ve kesirlerinin ondalık yer-değer sistemine sahip aritmetik altyapısı Hint sistemi geliştirilerek elde edilmiştir. Müslümanlar Hint sayılarını bugün kullanılan 1 ila 9 arasındaki modern sayılara uyarladılar.
Arap sayıları olarak da bilinen bu sayıların her bir sayının yazılışında kullanılan açı sayısından ortaya çıktığına inanılır, ancak 7 sayısı bu teoriye ters düşmektedir, zira 7 sayısının ortasına çizilen yatay çizgi 19'uncu yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu sayılar bugün Avrupa ve Kuzey Afrika'da kullanılırken, daha farklı olan Hint sayıları İslam dünyasının doğusuna düşen bazı bölgelerde kullanılmaya devam etmektedir.
Mesela 1 sayısında bir açı, 2 sayısında iki açı, 3 sayısında üç açı vardı vs. Bu sayıların kullanılmaya başlamasıyla birlikte, o zaman kullanılan Latin sayılarında yaşanan bazı problemlerin de önüne geçilmiş oldu. Arap sayılarına, Müslümanların matematik hesaplamalarında abaküs yerine toz (gubar) tahtası kullanması sebebiyle "gubari" sayıları deniyordu.
Müslüman matematikçiler tarafından Hint sisteminde yapılan en önemli iyileştirme sıfırın daha geniş bir şekilde tanımlanması ve kullanılmasıdır. Müslümanlar sıfıra herhangi bir sayının onunla çarpımının sonucunun yine sıfır olduğu matematiksel bir özellik verdiler. Bunun öncesinde sıfıra bir boşluk yahut da "hiçlik" muamelesi yapılıyordu.
Müslümanlar sıfırı, sayıları ondalık sisteme çevirmek için de kullandılar ve böylece mesela 23 yazıldığında bunun 230 mu, 23 mü yoksa 2300 mü olduğunu bilmek mümkün hale geldi. Sıfırı bir altıgenin içerisine yerleştirmemiz durumunda, dairenin çapının altıgenin kenarına oranının "altın oran"a denk gelmesi son derece ilginçtir.