Arama
İslam uygarlığının matematiğe dair keşifleri
Tarihte pek çok matematiksel fikrin İslam uygarlığının en parlak dönemlerini yaşadığı zamanda gerçekleştiğini biliyor muydunuz? Bin yılı aşkın bir süre önce, Müslüman âlimler matematiğin temellerini atan birçok gelişmenin mucidi oldular. Bu matematikçilerin çoğu, 800'lü yıllarda Dârülhikme'nin içinde bulunduğu Irak'ta ve İran'da yaşadılar. 1-9 arası modern sayılar, 0'ın keşfi, ondalık kesirler ve matematiksel işlemlerin pek çoğunun temeli o dönemde atıldı. İslam uygarlığının matematiğe dair keşiflerini derledik.
Arap sayıları olarak da bilinen bu sayıların her bir sayının yazılışında kullanılan açı sayısından ortaya çıktığına inanılır, ancak 7 sayısı bu teoriye ters düşmektedir, zira 7 sayısının ortasına çizilen yatay çizgi 19'uncu yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu sayılar bugün Avrupa ve Kuzey Afrika'da kullanılırken, daha farklı olan Hint sayıları İslam dünyasının doğusuna düşen bazı bölgelerde kullanılmaya devam etmektedir.
Mesela 1 sayısında bir açı, 2 sayısında iki açı, 3 sayısında üç açı vardı vs. Bu sayıların kullanılmaya başlamasıyla birlikte, o zaman kullanılan Latin sayılarında yaşanan bazı problemlerin de önüne geçilmiş oldu. Arap sayılarına, Müslümanların matematik hesaplamalarında abaküs yerine toz (gubar) tahtası kullanması sebebiyle "gubari" sayıları deniyordu.
Müslüman matematikçiler tarafından Hint sisteminde yapılan en önemli iyileştirme sıfırın daha geniş bir şekilde tanımlanması ve kullanılmasıdır. Müslümanlar sıfıra herhangi bir sayının onunla çarpımının sonucunun yine sıfır olduğu matematiksel bir özellik verdiler. Bunun öncesinde sıfıra bir boşluk yahut da "hiçlik" muamelesi yapılıyordu.
Müslümanlar sıfırı, sayıları ondalık sisteme çevirmek için de kullandılar ve böylece mesela 23 yazıldığında bunun 230 mu, 23 mü yoksa 2300 mü olduğunu bilmek mümkün hale geldi. Sıfırı bir altıgenin içerisine yerleştirmemiz durumunda, dairenin çapının altıgenin kenarına oranının "altın oran"a denk gelmesi son derece ilginçtir.
Müslüman bilim insanları, 0 ve 1 gibi bazı rakamların önemine ve Esma'ül Hüsna'dan "öncesi ve sonrası olmayan" anlamındaki isimle olan ilişkisine ayrı bir önem izafe ettiler.
Bugün bilgisayarlarda yalnızca 0 ve 1 rakamlarının kullanılması bu açıdan düşünüldüğünde oldukça ilginçtir.
Arap sayıları Avrupa'ya üç kaynaktan gelmiştir: 10'uncu yüzyılın sonlarında Kurtuba'da eğitim gördükten sonra Roma'ya dönen Gerbert (Papa Sylvester I)'den; Hârizmî'nin (ikinci gubarî Arap sayılarını içeren) ikinci kitabından; 12'nci yüzyılda kitabı tercüme eden Chesterli Robert'den. Arap sayılarının Avrupa'ya gelirken izlediği bu güzergâhtan Sayı Sözcükleri ve Sayı Simgeleri adlı eserinde dönem tarihçisi Karl Menniger ve ayrıca 13'üncü yüzyılda bu sayıları öğrenerek Avrupalı kitlelere ulaştıran Fibonacci bahsetmektedir.
Fibonacci bu sayıları, Bağdat ve Musul'daki okullarda (cebir ve eşzamanlı denklemler dâhil) matematik dersleri veren Sidi Ömer adlı bir hocadan ders almak üzere babası tarafından gönderildiği Cezayir'in Bougie şehrinde öğrenmiştir.
Liber Abaci adlı ünlü Latince eserini yazmadan önce İskenderiye, Kahire ve Şam kütüphanelerini de ziyaret eden Fibonacci, bu eserinin ilk bölümünde Arap sayılarına değiniyordu.
Fibonacci, bu yeni sayıları şu şekilde takdim ediyordu: "Hintlilere ait dokuz sayı şunlardır (soldan sağa): 987654321. Bu sayılarla ve Arapların "cephirum" (şifre) adını verdiği "0" sayısı kullanılarak arzu edilen her rakam yazılabilmektedir."