Arama
İstanbul Rasathanesi'nde kullanılan en ilginç aletler
Osmanlı Devleti zamanında kurulan ilk ve tek rasathane III. Murat zamanında kurulan İstanbul Rasathanesi olduğunu biliyor muydunuz? Aynı zamanda bu rasathane zamanının en modern gözlemevlerinden birisiydi. Sizler için, İstanbul Rasathanesi'nin kısa bir girizgahını yaptıktan sonra burada kullanılan en ilginç aletleri derledik.
Bu düzenek, 1575-1580 yılları arasında İstanbul Rasathanesi için Takiyüddin el-Mişri yönetiminde imal edilmiş aletlerin üçüncüsüdür. Rasathanenin aletler kitabı, Takiyüddin'in bunu gerçekleştirirken Şamlı bir astronomun, evvelce Merağa Rasathanesi için yeniden yapılmış ve meşhur astronom İbn eş-Şatir tarafından kullanılmış olan aletine dayandığı bilgisine vermektedir. Hiç kuşkusuz "Şamlı Astronom" ifadesinde kasdedilen Mü'eyyededin el-Urdi'dir.
İstanbullu astronomlar sahip oldukları modelin çifte kadranını bir yarım daire ile değiştirmişlerdir. Ölçüm düzeneğini taşıyan silindir biçimindeki yapı, yaklaşık 6 metre yüksekliğindeydi. Çapı bildirilmemiştir, fakat yapının yüksekliğine dayanılarak yaklaşık 5 metreyi bulabileceği tahmin edilebilir.
İstanbul Rasathanesi'nin aletler kitabında dördüncü sırada sunulan gözlem aracı prensipte, Ptoleme'nin paralaks cetveliyle ilişkili görünüyor. Ama Takiyüddin'in ve beraberinde çalışanların Merâga Rasathanesi'nin daha ileri düzeyde geliştirilmiş bir aletine, «Çift Bacaklı Alet»e (el-âle zât eş-şu beteyn), dayanmış oldukları konusunda hiçbir kuşku duyulamaz. Elbette çalışma alanı ve yapının boyutları ile şekli Merâga Rasathanesi'nin araçlarından oldukça farklıdır.
Merâga Rasathanesi'nin kiriş cetveli, yapısı bakımından meridyen yönünde hareket eden bir ölçüm düzeneği iken ve bunu müteakiben Güneş ve Ay'ın meridyene girdikleri sırada tepe noktası yüksekliklerini bulmaya hizmet etme hedefini karşı, İstanbul Rasathanesi'nin düzeneği Güneş ve Ay'ın yüksekliklerini belirleme ve paralakslarının ölçümleri bir yana, gece-gündüz yıldızların konumlarını gökyüzünün bütün yönlerinde gözlemlemeyi olanaklı kılmaktaydı.
Ayrıca, İstanbul Rasathanesi'nin diğer bütün araçları gibi bu araç da Merâga Rasathanesi'ndeki öncülerinin iki katı büyüklüğündeydi.
Resimlerden, her iki kiriş cetvelinin her iki çapraz cetvelle ve her iki detay cetvelle birlikte, yıldızlı gökyüzü gözlemlerini ufuk düzlemi üzerinde bütün yönlere doğru döndürülebilir şekilde konumlandırdığı görülmektedir. Daha alçak yükseklikteki yıldızların gözlemini sağlayabilmek için bir merdivenden yararlanılıyordur.