Arama
İstanbul’da bir ilim akademisi: İbnülemin Mahmud Kemal'in konağı
Osmanlı'da konaklar, kültür merkezi hüviyetini taşırdı. İlim erbabını himaye eden devlet adamları, haftanın belirli günleri konaklarında meclisler, sohbet grupları oluşturarak sanatın ilerlemesini sağlardı. Bu edebiyat mahfillerinden biri de son Osmanlı alimlerinden İbnülemin Mahmud Kemal'in konağıydı. "Dârülkemâl" adıyla da anılan bu ev, ilim ve sanat çevresinden seçkin simaların, her hafta uzun geceler etrafında buluştuğu son ocak oldu. Peki, İbnülemin Mahmud Kemal'in meclisinin kuralları neydi? İbnülemin Mahmud Kemal Konağı'ndaki meclislere kimler katılırdı?
🔸 İbnülemin Mahmud Kemal, İstanbul'da babasının adıyla anılan Mühürdar Emin Paşa Konağı'nda doğdu. Kısa bir dönem hariç, bütün ömrünü burada geçirdi.
🔸 Resmi eğitiminin yanı sıra dönemin geleneklerine göre de eğitim alan İbnülemin, önce babasından sonra da konaklarına gelen devrin önemli hocalarından özel dersler aldı.
◾ İbnülemin Mahmud Kemal, zengin bir ilme sahip son Osmanlı âlimlerindendi. Kuvvetli bir inanca, güçlü hafızaya ve geniş tarih bilgisine sahipti.
◾ Son dönem Osmanlı şairleri, müzisyenleri, sadrazamları ve hattatlarına dair kaleme aldığı eserleriyle bu kişilerin unutulmalarını önlemeye çalıştı.
🔸 İbnülemin'in yaşadığı konak "Mühürdar Emin Paşa Konağı", "Dârülkemâl" ve "Sarı Konak" adlarıyla anıldı. Burada babası Mühürdar Emin Paşa'nın meclis geleneğini devam ettirdi. Mütefekkir ve şairlerin uğrak noktası oldu.
🔸 Konak, Mühürdar Emin Paşa'nın ve sonrasında İbnülemin'in topladığı kitaplardan oluşan kütüphanesi, hat levhaları, değerli eşyalarla âdeta bir müze konumundaydı.
🔸 Ancak ne yazık ki, birçok felaketi de yaşadı bu konak. İki kere yandı. Mütareke döneminde de Fransız ve İngiliz askerleri tarafından işgal edildi. İbnülemin ailesiyle çok kısa bir süre içinde çıkarabildikleri kadar eşya ile başka bir yere taşınmak zorunda kaldı.
◾ İngiliz ve Fransız askerleri tarafından canı kadar sevdiği kitaplarının talan edilmesi İbnülemin Mahmud Kemal'i büyük bir kedere boğdu. Bu üzüntüsünü şu sözlerle dile getirdi:
"Bütün servetim gitseydi üzülmezdim. Çünkü servet temin edilir. Fakat kaybolan kitap bulunmaz, yerine konmaz! Şimdi kitap denecek dört bin kadar cilt var… Tabi çoğu yazma…"
İbnülemin Mahmud Kemal: Servet temin edilir; kaybolan kitap bulunmaz
🔸 Geride kalan eşyalar, belgeler ve bazı evraklar işgal kuvvetleri tarafından talan edildi. Bir buçuk yıl sonra konağa geri dönen aile, bir harabeyle karşılaştı. Kapı ve pencere pervazları dahi sökülmüştü.
🔸 Konak, İbnülemin Mahmud Kemal'in çabasıyla eski canlılığa kavuşturuldu. Yeniden İstanbul'da kültür ve sanatın kalbi oldu.
◾ Babasının dönemi de dahil olmak üzere konağın müdavimleri arasında şu önemli isimler yer aldı: Ali Emirî Efendi, Said Halim Paşa, Münif Paşa, Hersekli Arif Hikmet Bey, Tanburî Cemil Bey, Mehmet Akif Ersoy, Süleyman Nazif, Abdülhâk Hâmid, Yahya Kemal, Mükrimin Halil Yinanç, Fuat Köprülü, Hasan Âli Yücel, Ekrem Hakkı Ayverdi, Süheyl Ünver, Ebu'l-Ûlâ Mardin, Fahrettin Kerim Gökay, Kâzım İsmail Gürkan, Sadettin Kaynak, Hakkı Tarık Us, Feyhaman Duran, Ahmet Hamdi Tanpınar, Kemal Salih Sel, Osman Nuri Ergin, Ekrem Karadeniz, Kâni Karaca, Alaaddin Yavaşça ve Nevzad Atlığ.
🔸 Mühürdar Mehmed Emin Paşa Konağı'nın özellikleri, yakınlarından Turgut Kut'un verdiği bilgiye göre şöyleydi:
◾ "Sokağın sol başındaki araba kapısının kapalı olduğu konağa, bahçeye açılan diğer kapıdan girilirdi. Daima loş olan birinci katta neler olduğu anlaşılmaz, buradan tahta bir sundurmayla üst kata çıkılırdı. Her iki tarafta da odaların bulunduğu bu geniş salonun duvarlarında bir milim yer kalmayacak şekilde her yerde güzel hatlar, levhalar, fotoğraflar asılıydı. Dolaplarda el yazması ağırlıklı bir sürü kitap diziliydi.
◾ Sol taraftaki oda, adeta bir "panayır yerine" benzerdi. Her yer kâğıt torbaları, dergiler, kesilmiş ve fişlenmiş gazete kupürleri ve takvim yapraklarıyla doluydu. Üstad, kısa bir süre konuşacağı misafirlerini burada ağırlardı.
◾ Çalışma odasının yanında büyük bir oda vardı. İşte burası, mahfilin toplandığı yerdi. Küçük bir müzeye benzeyen bu odanın bir köşesinde çini bir soba vardı."
İbnülemin'in George Bernard Shaw manzumesi
❗Bilgi notu:
Turgut Kut kimdir?
Eski harfli yazma ve basma eserler uzmanıydı. İbnülemin, Turgut Kut'un büyük babasının yakın dostuydu ve ailece sık sık görüşürlerdi. Uzun yıllar kütüphanecilik yapan Kut, çeşitli ansiklopedilere makaleler yazdı.
🔸 Konak, Cumhuriyet döneminde de önemli hüviyetini devam ettirdi ve tarihe gömülmek üzere olan bir kültürü yaşattı. Elli yılı aşkın süre devam eden mecliste edebiyattan tasavvufa, hattan musikiye, önemli sima ve vakalara kadar her türlü bahis konuşulurdu.
◾ İbnülemin'in yaşadığı konak, ilim ve sanat çevresinden seçkin simaların, her hafta uzun geceler boyunca buluştuğu son ocak oldu.
Fikriyat'ın kıymetli yazarı Prof. Uğur Derman'ın kaleminden İbnülemin Mahmud Kemal Bey