İstanbul'un tarihe damga vuran 10 önemli olayı

Anadolu'nun doğusunda bağımsız bir Ermenistan kurmaya çalışan Ermeni komitacıların, bu hayalleri gerçekleştirmede en önemli engel olarak gördükleri II. Abdülhamid'e yaptıkları suikasta Bomba Olayı da denir. Böyle ciddi bir girişim için yetersiz olan Ermeni teröristler, Avrupalı anarşistlerden yardım almışlardır. Suikast için İstanbul'a gelenlerden en ünlüsü de Belçikalı anarşist Edvard Jorris'tir. Jorris dikkat çekmemek için Singer şirketine memur olarak girmiş, padişahın Cuma selamlıklarını büyük bir dikkatle izlemeye başlamıştı. Tespitlerine göre, Sultan Abdülhamid, Cuma günleri Yıldız Camii'nden çıktıktan sonra 1 dakika 42 saniyede arabasının yanına gidiyordu. Birkaç Cuma selamlığını gözleyen Jorris, bu sürenin hiç değişmediğini görmüştü. Plana göre, Yıldız Camii önünde bomba patlatılıp, 2. Abdülhamid öldürüldükten sonra, Galata Köprüsü, Tünel, yabancı banka ve kurumlar havaya uçurularak, Avrupa devletlerinin işe karışmaları sağlanacaktı. O gün, içine patlayıcı maddeler yerleştirilen bir fayton Abdülhamid'in arabasının yanına bırakılmış, padişahın camiden kapısında görününce Kristofor Mikaelyan adlı Ermeni terörist bombayı 1 dakika 42 saniye sonra patlayacak duruma getirdi. Fakat padişah büyük bir şans eseri, kapı önünde Şeyhülislam Cemaleddin Efendi'yle konuşmaya dalınca süre dolmuş ve bombanın uzağında kalan Abdülhamid kurtulmuştu. Ancak patlamada 26 kişi ölmüş, 58 kişi de yaralanmıştı. Bomba patlayınca, padişahın yanında bulunanlar korkuyla kaçışmış, canlarını kurtarmak için sığınacak yere düşürmüştü. Tehlike geçtikten sonra, saklandıkları yerlerden çıkanlara çok hiddetlenene padişah, töreni yöneten subaya, ''Selam emrini verdir, ne duruyorsun!'' diye de bağırmıştır. Muhafız kıtası hazır ol durumuna geçince, cami kapısına getirilen arabaya binen padişah, ayakta durarak ve arabanın dizginlerini kendi kullanarak Çit Köşkü'ne ulaştırmıştır. Diğer taraftan suikastçılardan birçoğu yurtdışına kaçmış, Edvard Jorris yakalanmıştır. Başta konuşmamakta direnen, yapılan tahkikatla her şeyin su yüzüne çıktığını gren Edvard Jorris, bütün bildiklerini anlatmıştı. Yakalanan suikastçılar idam cezasına çarptırılmış, ama Edvard bağışlanmıştır. Bu anarşiste 500 altın verilerek, daha sonra Avrupa'da bir Osmanlı ajanı olarak çalışması sağlanmıştır. 20. yüzyılın başlarında kurulmaya başlayan İstanbul'daki Türk futbol takımları, azınlıkların, işgal güçlerinin ve yabancı ülkelerin takımlarıyla yapılan maçlarda, kendi aralarındaki rekabeti bir kenara bırakarak birbirlerine oyuncu takviyesi yapıyorlardı. Bunun yanında, tarihimizide milli futbol takımı bilinci ve formasının oluşmasında iki güzide takım ve bu takımlarda da iki isim oldukça önemlidir. Bunlar, Türk futbolunun en önemli temsilcileri ve en büyük iki takip takımı olan Fenerbahçe ve Galatasaray kulüpleridir. 1912 yılında Fenerbahçe'den Galib Bey ve Gakatasaray'dan Ali Sami Bey'in başkanlığında yapılan milli futbol maçlarında iki kulüp birbirine oyuncu verebilecek ve sahaya çıkan bu karma takım ''Türk Gücü'' adını alacaktı. Türk Gücü takımının forması kırmızı beyaz olacak ve göğsünde ''ay-yılıdız'' bulunacaktı. Ne var ki savaş yıllarında maç yapacak pek takım bulamayınca bu protokol pek işe yaramadı. 1920 yılında Ali Sami (Yen) Yusuf Ziya (Öniş), Mehmet Burhanettin (Felek) ve Nasuhi Esat (Baydar)İdman İttifakı'nı oluşturdular. Bu ittifak, 10 Mart 1922'de Türkiy İdman Cemiyetleri İttifakı ismini alarak yeni bir yapı kazandı. Hemen arkasından Yusuf Ziya Bey'in liderliğinde bir milli takım oluşturmak için, İngiliz işgal gücü futbol takımına karşı üç hazırlık maçı yapılarak farklı skorlarla kazanıldı. Diğer taraftan, 23 Nisan 1923 tarihinde, adı geçen ittifakın adı değiştirilerek Türkiye Futbol Federasyonu oldu. Bunun ardından müracaat edilen FIFA, 21 Mayıs 1923 tarihinde TFF'yi üyeliğe kabul etti. Cumhuriyet'in ilanından üç gün evvel, 23 Ekim 1923'te Romanya ile ilk milli maç yapıldı. İstanbul'un ilk stadı olan sekiz bin kapasiteli taskim Stadı'nda yapılan ve 2-2 berabere biten bu özel maçta, milli takımımızda Fenerbahçe'den yedi, Altınordu'dan üç ve Galatasaray'dan da bir futbolcu forma giymiştir. Köpekler, her ne kadar bir kısmı İstanbullunun rahatsızlık duymasına neden olsa da şehrin vazgeçilmez bir parçasıdır. Sokak köpeklerinin modern şehir hayatının unsurlarından biri olduğunu düşünen, bu hayvanlarla hayatları boyunca hiçbir temasları olmadığından onlardan ürken insanlar var. İstanbul'un Osmanlı devleti döneminde de birkaç defa köpeklerden arındırılmak istediğini emre Sarıkuş'un belgesinden öğrenmiştik. Bilindiği kadarıyla 2. Mahmud döneminde bir İngiliz'i ısırdığı söylenen köpekler İngiltere'nin tepkisini çekince, padişah İngiliz notasından dolayı önce şehirdeki köpekleri telef etmeyi düşünmüş; fakat sonra, köpek itlafı günah olduğundan onları Sivriada'ya göndermeye karar vermişti. Bu olaydan sonra yaşanan bazı başarısızlıklar, halkın bunun kepeklerin Sivriada'ya sürülmesinden kaynaklandığını inanmasını sağlayınca, sonunda İkinci Mahmud köpeklerin geri getirilmesine izin vermişti. 1910 yılına gelindiğinde ise İstanbul'un Doğulu havasından çıkarılmasına bir katkı için, yani modern bir şehre yakışmayan bu sakinlerden kurtarılması için, şehrin köpeklerden temizlenmesine karar verilmiştir. Başlangıçta bu işin köpeklerin şehir dışına bırakılmasıyla çözümleneceği düşünülmüş ama hayvanlar bu duruma inanılmaz bir gürültüyle karşı koyunca meselenin bu şekilde halledilemeyeceği anlaşılmıştı. Böylece şehremaneti son çare olarak, 80 civarında olduğu tahmin edilen köpeği toparlatarak Marmara'daki hayırsız adalardan biri olan Sivriada'ya attırmıştı. 1954'ün24 Şubat'ında İstanbul Boğazı tarihte son defa buzlarla kaplanmıştı. 1929 yılında olduğu gibi, yine Tuna'dan Karadeniz'e inen büyük buz kütleleri İstanbul'a kadar gelmiş Anadolu yakasında Çengelköy ve Kanlıca, karşı tarafta Büyükdere ve Ortaköy kıyıları başta olmak üzere Boğaziçi'ndeki birçok semtin kıyılarını doldurmuştur. Hatta bu günlerde Poyrazköy ile Rumeli kavağı arasında denizin üstünde yürüyenleri görmek, kayıklarla buzların yanına giderek üzerlerine çıkıp hatıra fotoğrafları çektirmek mümkün olmuştur. Diğer taraftan, doğal olarak şehir hatları seferleri iptal edilmiş, şehrin deniz trafiği durmuştur. Boğaz'da buzların görüldüğü günlerin öncesinde ve bu ilginç olayın yaşandığı günlerde hava hakikaten çok soğuk ve İstanbul yaşanması güç bir şehir haline almıştır; ancak İstanbullu bundan sonra ne bir daha böyle bir soğuya ne de haliç veya Boğaz'daki, bu olağanüstü doğa olayına şahit olabilmiştir. Ercüment Ekrem Talu, sinemanın İstanbul'daki ilk gösterimini şu satırlara anlatmaktadır: '' Derken ortalık birdenbire karardı. Zifiri karanlık içinde elini aradı; buldum ve bir tehlike karşısında imişim gibi sımsıkı kavradım. Arkamızdaki sıralardan ışıklar fışkırıyordu. Karanlığın vaziyet icabı olduğunu kimse takdir edemediğinden, pencerelere örtülen siyah perdelere itiraz ediyorlardı.'' Yukarıda anlatılan film, 'Bir Trenin Ciotat Garı'na Varışı' idi. Bu ve diğer filmler İstanbul, özellikle de Beyoğlu ahalisi tarafından büyük bir hayranlık ve şaşkınlık izlenmişti. İstanbul'da halka açık ilk sinema filmi gösterimi, bir Polonyalı olan Sigmund Weinberg tarafından, 1896 yılında gerçekleşmişti. Sigmund Weinberg, yurtdışından başta fotoğraf malzemeleri olmak üzere gramofon gibi birçok teknolojik buluşu Osmanlı'ya getiren kişidir. Bu ilginç adam, sonraları Fransız Pathe Kardeşler film şirketinden Türkiye temsilcisi olmuşlardır. Weinberg, İstanbul'a ilk daimi sinema salonunu da, 1908 Tepebaşı'ndan açtığı Pathe Sineması'yla kazandırmıştır. İstanbul tarihindeki en yıkıcı afetlerden biri olması nedeniyle Küçük kıyamet olarak nitelendirilen bu depremde hayatını kaybedenlerin sayısıyla ilgi 5 bin ila 15 bin arasında rakamlar verilmektedir. Can kaybının bu denli fazla olmasının önemli bir nedeni olarak depremin gece meydana gelmiş olması gösterilmişti. Artçı sarsıntıların bir buçuk ay devam ettiğ 1509 depreminde yüzün üzerinde camii ve mescit, bin yüz kadar ev ve sayısız dükkan tamamen yıkılmıştır. Deprem sırasında denizin yükseldiği ve şehrin alçak kesimlerini su bastığı da söylenir. Depremin İstanbul'daki bilinen tahribatından bazıları şu şekildedir: Yedikule'den Bahçekapı'ya kadar olan surların önemli bir kısmı yıkılmış, Fatih ve Bayezid camilerinin kubbeleri zarar görmüş, suyolları mahvolduğundan şehrin bazı kesimlerini su basmıştır. Ayrıca Karaman semtinin harap olduğu,Topkapı Sarayı, Galata Kules, Küçükçekmece ve Büyükçekmece köprüleri, Anadolu Hisarı ve Rumeli Hisarı'nın kısmen zarar gördüğü de bilinmektedir. Bu deprem ve artçıları İstanbulluların psikolojisi üzerine derin izler bırakmış, kaybedilen eş dost ile mal ve mülke duyulan üzüntünün dışında, insanlar uzun süre ölüm korkusuyla evlerine girememişlerdir. Hatta dönemin padişahı İkinci Bayezid'in de aynı korkuyla, sarayın bahçesine kurdurduğu bir çadırda on gün kaldığı, ardından da Edirne'ye gittiği bilinmektedir. Depremden sonra, yaraların sarılması, harap olan binaların yeniden inşası için Osmanlı idaresince çalışmalar hemen başlatılmştır. Buna göre; İstanbul'da yıkılan evleri yaptırmak için 20 evden bir kişi ve ev başına 22'şer akçeyle ceaor denen ücretli işçiler tedarik edilmiştir. Bu şekilde Anadolu'dan 37 bin, Rumeli'den ise 29 bin cerahor getirilmiş, ayrıca üç bin kadar da mimar ve dülger de İstanbul'a çalışmaya gelmiştir. Devlet, stanbul ahalisinin bozulan ruhsal durumunu düzeltmek için de çaba sarf etmiş, fukaraya değerli tabak ve tepsilerde yiyecek ve içececek dağıtılarak, bir tür zenginlik gösterisi yapma gereği duyulmuştur. Dünyanın önde gelen mimari eserlerinden biri olan Ayasofya'nın uzun tarihi, 4.yüzyılın ikinci yarısında, İmparator Konstantinos zamanında başlar. Bizans sanatının en büyük eseri olan bu yapı, Hıristiyan üçlemesindeki Kutsal Hikmet'e adandığından ''Ayda Sofia'' olarak tanınmıştır. Ahşap çatılı bir bazilika olan ilk Ayasofya binası 360 yılında ibadete açılmış; ancak 404 yılındaki bir isyan sırasında yanınca, yerine daha büyük ölçülerde inşa edilen ikinci kilise 415 yılında törenle açılmıştı. Ne var ki 532 yılındaki Nika isyanı sırasında Ayasofya Kilisesi de yıkılıp yakılmıştı. Bunun üzerine imparator İustinianos, Adem'den beri hiçbir devirde görülmemiş eve görülemeyecek'' bir ibadethane inşa ettirmek için harekete geçmişti. Önceki kilisenin kalıntılarının üzerine 532 yılında yapılmaya başlanan, bu mabedin yapımı beş yılda tamamlandı. İmparator hiçbir masraftan kaçınmayarak hazinesini bu en muhteşem mimarların önüne saçtı. İnşaatta, imparatorluğun hemen her yerinde mevcut olan erken devir kalıntılarından getirilerek çok sayıda mermer parça ve sütunları kullandı. Ayasofya bir ihtişam gösterisi olarak inşa edilmiş, sonraki dönemlerde ise bir efsane ve sembol halini almıştır. fakat çok geçmeden yanlardan dışa doğru eğilmeye başlayan duvarlar 558 yılında kubbenin yıkılmasına neden oldu. Yapılan ikinci kubbe daha yüksek ama daha küçük çaplı tutulmuştu. Ama kubbe 10. Ve 14. yüzyıllarda olmak üzere iki kez daha çöktü. Nitekim Ayasofya birçok defa büyük paralar harcanarak yapılan onarımlarla ayakta kalabilmiştir. İstanbul'u alan Fatih'in doğruca bu kutsal mekana giderek fethe nail olduğu için şükür duası ettiği malumdur. Fetihten hemen sonra usul gereğince fetih işareti olarak, camiye çevrilen Ayasofya, bundan sonra Türklerin koruması altında yaşamaya devam ede gelmiştir. Bugün dünyada istanbul denince ilk akla gelen yapı olan bu muhteşem mekanın 532'deki açılışı da 1453'reki devşirmeden sonraki Müslüman ibadethanesi olması da bu iki farklı dinin mensupları arasında büyük bir çoşku ve heyecan uyandırmıştır. Diğer yandan birçok türk şehrinde var olan bu ulu camilerden biri Istanbul'da yapılmamış, bu vazifeyi Ayasofya görmüştür. Fatih, vakfiyesinde Ayasofya Camii'nin bakımı için gelir sağlayacak çok sayıda emlak tahsis etmiş, caminin hizmetlerini görmek üzere de onlarca görevli atamıştır. Yine Fatih, caminin kuzey tarafına bir de medrese inşa ettirmiştir. 2. Bayezid döneminde ise, tuğladan bir minare inşa edilmiş ve mevcut medresenin üzerine bir de kat ilave edilmiştir. Bununla birlikte Ayasofya'ya en fazla ilgi gösteren padişah 2. Selim olmuştur. O, gövdesi yivli minareyi camiye ilave ettirmiş, mabedin onarım ve etrafının açılması içinse mimar Sinan'ı görevlendirmişti. İkinci Selim, Ayasofya'ya iki minare daha ilave edilir, kendisi için de bir türbe yapılmasını istemişse de bunlar ancak onun ölümünden sonra tamamlanabilmiştir. Mimar Sinan'ın Ayasofya'nın güneydoğusunda 2. Selim için yaptığı türbeyle, burası zamanla bir haneden mezarlığına dönüşmüş, Üçüncü Murat için yapılan ikinci türbeyi 3. Mehmet için inşa edilen üçüncü büyük türbe binası takip etmiştir. Her üç türde de osmanlı dönemi türk mezar mimarisinin en muhteşem anıtlarından sayılmaktadır. Cumhuriyet döneminde Ayasofya, 1926 yılında bazı küçük onarımlar görmüş, 1934 yılında ise, Atatürk'ün Ayasofya'nın müze haline getirilmesi hakkındaki düşüncesini ortaya atmasından sonra Bakanlar Kurulu kararıyla 1 Şubat 1935'ten itibaren resmen müze halini almıştır. Ayasofya müzeye dönüştürüldüğünde pek çok yazı levhası Türk İslam Eserleri Müzesi ile Sultanahmet Camii'ne götürülmüştür. Günümüzde müze olması nedeniyle ancak bir kısmı ibadete açık olan Ayasofya, ziyarete gelenleri ihtişamıyla kendine hayran bırakmaya devam etmektedir. Yüzyıllar boyu Osmanlı topraklarında neredeyse hiç silinemeden devam etmiş olan veba, bu ülkede en çok da İstanbul'da görülen bir hastalıktı. 1778 yılında yaşanan salgın ise tarihte eşine az rastlanır türdendi. Daniel Panzac'a göre, salgın ocak ayı ortalarında başladıktan sonra, hafif bir surette devam derken mayısta aniden şiddetlenince, maddi durumu iyi olan Galata ve Peralı Avrupalılar Boğaziçi'ndeki semtlere kaçmaya başlamışlardı. Sıcaklar arttıkça da şiddetleniyordu. Nitekim haziran ayında günde 400, temmuz da 1.000 kadar, ağustosta ise çok daha fazla sayıda ölüm meydana gelmişti. İstanbul'un her yanını ölüm sarmış, insanlar yaşadıkları acılarla birlikte müthiş bir ölüm korkusuna kapılmıştı. Şehirde her türlü ekonomik faaliyet de durmuştu. Neyse ki eylülde hafifleyen salgın ekimde iyice zayıflayıp kasımda da tamamen sonra erdi. İstanbul'un yaşadığı en sıkıntılı dönemlerden biri olan bu on aylık süre sonunda yüz elli ila iki yüz bin civarında can kaybı yaşanmıştır ki bu sayı o vakitlerdeki şehrin toplam nüfusunun üçte birine tekabül etmektedir. Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi sonunda İstanbul'a getirdiği ve sonrasında önemli bir kısmı Topkapı Sarayı'ndaki Hırka-i Saadet Dairesi'nde koruma altına alınan Hz. Muhammed'e, sahabeye ve diğer peygamberlere ait eşyalara Emanat-ı Mukaddese adı vermektedir. Tarih boyunca halifelerin ve İslam devletleri hükümdalarlarıın himayaleri altında bulunan kutsal emanetlere, halifelik alametleri gözüyle bakışmış ve değer verilmiştir. Benzersiz bir dini törenle Yavuz Sultan Selim'e takdim edilen Kutsal Emanetler'den bazıları, Osmanlı ordusunun bekçiliğinde ve Kur'an-ı Kerim okunarak, İstanbul'a getirilmiştir. Emanetler, önceleri Topkapı Sarayı'nın Harem, Hazine gibi kısımlarında korunmuş, daha sonra ise Hırka-i Saader Dairesi'nde muhafaza edilmişlerdir. Türk-İslam dünyası için manevi değeri çok yüksek olan bu eşyaların İstanbul'a getirilerek İstanbul'un bu memanetlere ev sahipliği yapmaya başlaması, şehrin manevi değerine değer katan tarihi günlerden biri olmuş, İstanbul da kutsal dininin emanetlerini büyük bir saygı , sevgi ve itinayla bugüne kadar muhafaza etmiştir. Ayrıca belirtilmelidir ki, Kutsal Emanetler'in İstanbul'a getiriişi yalnızca Yavuz Sultan Selim zamanıyla sınırlı kalmamış, bu değerli koleksiyona Osmanlı Devleti'nin yıkılışına kadar birçok yeni eser kazandırmıştır. Bugün de İstanbulluların, bazısının yalnızca özel günlerde görülmesine izin verilen emanetlere olan düşkünlüğü ve son safhadaki hürmeti açıkça görülmektedir. İstanbul'un 100 önemli olayı

İstanbul'un tarihe damga vuran 10 önemli olayı

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

İstanbul'un tarihe damga vuran 10 önemli olayı