Arama
Kahvenin tahtını sarsan çayın Türkiye serüveni
Anadolu'dan binlerce kilometre ötede keşfedilmesine karşın, bu topraklara geldiği andan itibaren "kırk yıl hatırlı kahve"nin tahtını sarstı. En koyu muhabbetlerin yoldaşı, dünyaca meşhur Türk kahvaltılarının vazgeçilmezi oldu. Peki, sosyal yaşantımıza kattığı değerlerin yanında "ekonomimizin yeşil altını" olan çay, Türkiye'ye ne zaman geldi? Çay yetiştirmeye yönelik ilk girişim neden Abdülhamid döneminde gerçekleşti? En sağlıklı çay neden Türkiye'de yetişiyor?
Osmanlı'da çay o kadar sevildi ki, 1890 yılında Mehmet İzzet Efendi tarafından, "Çay Risalesi" adlı kitap basıldı. Çaya olan düşkünlüğünden dolayı da "çaycı" lakabıyla anılmaya başlandı.
Mehmet Efendi Hicaz Vali Vekilliği, Harem-i Şerif Müdürlüğü ve son olarak da Adana Valiliği görevlerinde bulunmuştu. Bunun dışında çay tiryakilerinden biri olan Mehmet Arif Bey de, "Çay Hakkında Malumat" adlı kitapta çayla alakalı faydalı bilgiler vermişti.
1917 Bolşevik İhtilali'nden önce, mevsimlik tarım işçiliği vazifesiyle Kafkas bölgelerine çalışmaya giden Karadenizliler, yanlarında çay tohumu ve fidanıyla dönmüşlerdi.
Çay, ilk etapta süs bitkisi olarak yetiştirilse de, sonraları bir gelir kapısı oldu. Osmanlı beldelerinde ise çay, ilk olarak Batum ve çevresinde 1918 yılında üretildi.
Çayın kıymetini anlayan Rize'nin saygınlarından Hafız Hulusi Karadeniz ve birkaç arkadaşı, 1923-24 senelerinde Batum'dan çay tohumu tedarik ederek Vakkor isimli yaşlı bir Rus işçisinin de katkılarıyla Rize'de çayın denemesini yaptılar.
Bundan sonra dikilen tohumlar iyi ürün verince, devrin bilinen ziraatçılarından Zihni Derin, bölgede çayın atılımı için önemli adımlar attı.
1924 yılında 407 sayılı "Rize ili Borçka Kazası'nda Fındık-Portakal-Limon-Mandalina ve Çay Yetiştirilmesine Dair" kanun çıkarıldı. Kanunu hayata geçirmek üzere, bölgede bu ürünlerin yetiştirilmesinin uygulanması için, Çay Araştırma Enstitüsü kurulması vazifesi Zihni Derin'e verildi.
Zihni Derin Batum'a yetkili bir heyet gönderip çay tohumu getirterek bu merkezin bahçesinde ilk çay fidanlığını kurdu. Günümüzde bu arazi Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi tarafından kullanılıyor.
Üretim başladıktan sonra üreticilerle ilgili ilk kooperatif kuruldu. 1946'da "Çaycılar Yardımlaşma Kooperatifi" isimli kurum Zihni Derin ve arkadaşları tarafından kuruldu. Bu kooperatiflerin sayısı hızla arttı. 1947'de üretime başlayan ve makineleri İngiltere'den tahsis edilen Rize Çay Fabrikası, Türkiye'nin ilk çay fabrikası oldu.
Çay-Kur (Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü) ise, yetiştirme ve işletim kısmını sağlamak amacıyla 1971'de kuruldu. Karadeniz bölgesinde 1947 yılından 1983 yılına kadar 43 çay fabrikası kuruldu. Bu fabrikalar Rize, Trabzon ve Giresun'da bulunuyor.