Arama
Kan dolaşımını keşfeden Müslüman alim
Kanın vücuttaki dolaşımının keşfinin tarihi, damar ve arterlerin yapısı kadar karışıktır. Eski Yunanlılar kanın kaynağının karaciğer olduğuna ve besinlerin damarlar aracılığıyla bağırsaklardan karaciğere geldiğine inanıyordu. Onlara göre, karaciğerde "tabii ruh" ile dolan kan, oradan kalbin sağ karıncığına geçerek vücudun diğer bölümlerine dağılıyordu. Ancak modern tıbba göre durum böyle değil ve bunu ilk keşfeden, 9 asır önce yaşayan bir İslam alimi…
Gerçekteki hikâye ise oldukça farklıydı. Zira 1924 yılında Mısırlı hekim Dr. Muhyiddin Altavi tarafından son derece önemli bir el yazması ortaya çıkarılacaktı.
Almanya'daki Albert Ludwig Üniversitesi'nin tıp fakültesinde Arap Tıp Tarihi alanında araştırma yapan Muhyiddin Altavi, Berlin'deki Prusya Devlet Kütüphanesi'nde İbn Sînâ'nın Kanun'undaki Anatomiye Şerh başlığını taşıyan yedi yüz yıllık bir esere rastladı.
Bu keşif ile o zamana kadar gözden kaçırılan, küçük kan dolaşımına ilişkin önemli bir bilimsel gerçek ilk defa ortaya çıktı.
İbn Sînâ'nın Kanun'undaki Anatomiye Şerh adlı yazma eser, 1210 yılında Suriye'nin Şam şehrinde doğan ve ünlü Nureddin Hastanesi'nde eğitim gören İbnü'n Nefîs tarafından kaleme alınmıştı.
İbnü'n Nefîs, tahsilini tamamlamasını müteakiben, Kahire'de kurulan Nasiri Hastanesi'nin başına geçmesi için Selahaddin Eyyubi tarafından Kahire'ye davet edildi.
Hekimlik ve hukuk alanlarında yoğun bir mesleki kariyere sahip olan İbnü'n Nefîs, sahip olduğu ansiklopedik bilgi sayesinde çeşitli konularda bir dizi kitap yazdı.
Bu kitaplar arasında Seçme (Sağlıklı) Gıdalar ve Tıp Ansiklopedisi de yer alır; ancak en tanınmış eseri İbn Sinâ'nın Kanun'undaki Anatomiye Şerh'tir.
İbn Sînâ'nın Kanun'undaki Anatomiye Şerh adlı eser, bir başka entelektüel dev olan ve Batıda Avicenna adıyla tanınan İbn Sînâ'nın çalışmaları üzerine bir tartışmaydı.
980 yılında bugünkü Özbekistan sınırları içinde bulunan küçük bir köyde doğan İbn Sînâ, felsefe, hukuk ve tıp gibi birden fazla alanda uzman olan bir âlimdi.
İbnü'n Nefîs'in şerhinin bu kadar ünlü olması, küçük kan dolaşımını doğru şekilde inceleyip tanımlamış olmasından kaynaklanır.
Bu eserinde İbnü'n Nefîs, solunum sistemi içerisinde kalp ve akciğerlerin rolünü açıklamış ve kanın akciğerlerde atmosferden solunan havayla temasa girerek temizlendiğinin altını çizmişti.
Kitabın bir paragrafında, kalbin anatomisini açıklar ve İbn Sînâ ile aynı fikirde olmadığını belirtir: "İbn Sînâ'nın kalbin üç karıncığı olduğuna dair düşüncesi doğru değildir. Kalpte yalnızca iki karıncık bulunur ve bu iki karıncığın arasında kesinlikle herhangi bir geçit vesaire yoktur.
Burada yapılan diseksiyon da bunun doğru olmadığını göstermektedir, zira bu iki odacık arasındaki septum diğer bölümlerdekinden çok daha kalındır. Bu kanın (yani sağ odacıktaki kanın) faydası akciğerlere gitmesi, akciğerlerdeki havayla karışması ve daha sonra akciğer damarından kalbin iki odacığından soldaki odacığa akmasıdır…"
Küçük kan dolaşım sisteminin çalışma mekanizması konusunda İbnü'n Nefîs, bu sistemin kanın kalbin bir odacığından akciğerlere, oradan da kalbin farklı bir odacığına gitmesi esasına dayalı olduğunu belirtir.
İbnü'n Nefîs'e göre, karaciğer tarafından üretilen besleyici kan, damarlar vasıtasıyla bütün organlara ve vücudun merkezi olmayan bölümlerine iletilirken; akciğerler ile alınan hava ile zenginleştirilmiş olan kan, arterler aracılığıyla vücuda dağılır.
İbnü'n Nefîs'in bu alanda yaptığı yenilik, akciğerlerde havayla temizlenmek üzere kalbin sağ karıncığından gelen venöz kanın, sol karıncığa geçmeden önce akciğerlerden geçmesi gerektiğini ve bu noktada kanın arterlere geçerek arteryel kan haline geldiğini söylemesidir.