Arama
Kuzey Afrika’da unuttuğumuz Türkler: Kuloğulları
Osmanlı Devleti'nin 400 yıllık Kuzey Afrika hâkimiyetinden geriye kalan en büyük miras Kuloğulları denilen Türkler'dir. Kuloğulları her ne kadar bugün Türkçe konuşamasalar da Türk soylu olarak tanınırlar ve bölgedeki Türk varlığının en önemli temsilcileridir.
Aynı dönemde Avrupalılar'ın eline geçen ve fidye ödeyemeyecek durumdaki Türk askerleri ise daha ağır muamelelerle maruz kaldıkları gibi zorla Hristiyanlığa sokulmuşlardır. Anadolulu Türk gençleri bölgelerinin gelenek ve görenekleriyle, hayat tarzlarını Kuzey Afrika'ya taşımışlardı. Anadolu'dan Kuzey Afrika'ya giden Türkler'in çoğu bölgenin hayat şartlarına ayak uydurdukları için bir daha Anadolu'ya dönmeyi düşünmemişlerdi. Güney Avrupa sahillerinden aldıkları kızlarla evlendikleri gibi bazen bölgedeki soylu Arap ve Berberi ailelerin kızlarıyla da evlenmişlerdi. Ayrıca Endülüs'ten bu eyalet merkezlerine göçmelerine yardım ettikleri Müslümanların kızlarıyla da izdivaç yapmışlardı. Nadiren de olsa bazı denizciler ise Anadolu'dan gelen kızlarla evlenmişlerdi.
Kuzey Afrika'da faaliyet gösteren denizcilerin Türk hanımlarından veya Avrupalı kızlarla yaptıkları evliliklerinden doğan çocukları babaları gibi Türk kabul edilirdi. Ancak Arap, Berberi veya Endülüslü Müslüman kadınlarla evliliklerinden doğan çocuklarına ise "Kuloğlu" denilirdi. Bu yeni melez nesil daha 16. asırda eyalet merkezleri ve çevrelerinde ayrıcalıklı birer sınıf oluşturup genelde sur dışında kendilerine tahsis edilen kasabalarda yaşadılar. Meselâ, Cezayir'de Tlemsan ve Konstantin, Tunus'ta Mehdiye, Libya'da Mısrata birer Kuloğlu şehriydi.
Libya, Tunus ve Cezayir idarelerine eyaletlerde asayişin sağlanması ve vergi toplanmasında yardımcı olan Kuloğlu sınıfı Osmanlı idaresi boyunca "ahali-i sâdıka" olarak tanındılar ve vergilerden muaf tutuldular. Kuloğulları, merkezî idare ile yerli halk arasında irtibatın ahenkli bir şekilde yürütülmesinde önemli rol oynamışlardır. Cezayir'de Kuloğulları üst düzey yönetimden uzak tutulup, bir hanedan kuramamışlardı. Ancak Tunus ve Libya'da ise Kuloğlu asıllı aileler mahalli hanedanlar kurulup, iki eyaleti yönetmişlerdi.
Kuzey Afrika'daki Osmanlı hakimiyetinden geriye kalan en büyük miras sayıları yüzbinleri bulan Kuloğulları denilen Türkler'dir. Bunlar her ne kadar bugün Türkçe konuşamasalar da Türk soylu olarak tanınırlar. Anadolu'dan giden Türkler'i günümüzde "Kuloğlu", "Kulaksız", "Başağa", "Türkî", "Manisalı (Mansali-Messali)", "İzmirli", "Karamanlı", "Urlalı", gibi taşıdıkları soyadları da onların bu kimliğini ele vermektedir.
Libya'da "Kuloğulları"nın yanısıra sayıları 700 bine ulaşan "Koroğlu", yani "ateş oğlu" denilen Türkler olduğu ve bunların Tolunoğulları dönemindeki Türkler'in torunları olduğu iddiaları da ortaya atıldı. Ancak "Korogli" denilen ve günümüzde Mısır'da yaşayan az sayıda Türk kendilerini Tolunoğulları'nın torunu kabul ederler. 868-905 yılları arasında Mısır'da çok az sayıda askerle yönetimi ele geçirip, bir hanedan kuran Tolunoğulları'nın Libya'da sayıları yüzbinleri bulan torunlarının olması tarihi gerçeklerle pek uyuşmamaktadır.
Erhan Afyoncu - Sabah