Arama
Matematik dehası: Gelenbevi
Müslüman bilim insanları, tarihin her döneminde önemli işlere imza atmışlardır. Bu isimlerden biri de Osmanlı Devleti'nin içeride ve dışarıda zorluklar yaşadığı dönemde yetişen Gelenbevi'dir. Matematik ve mantık alanında yaptığı çalışmalarla riyaziyat ilmine damga vuran bilim insanı, özellikle kaleme aldığı logaritma risalesi ile anılır. İşte İsmail Gelenbevi'nin hayatı...
🔷 İsmail Gelenbevi, payitahta gelerek eğitimine Sahn-ı Seman medresesin devam eder. Medresede hızlı bir şekilde yükselir ve 30 yaşında staja başlar. Üç ya da beş yıl staj yaptıktan sonra mülazemet olarak adlandırılan sürece girer ve müderrislik ya da kadılık almak için sıra bekler.
🔷 Osmanlı'da kadı, atandığı yerde sadece hukuki alandan sorumlu değil aynı zamanda idari ve mali alanlardan da sorumlu kimse idi. Gelenbevi'nin son dönemi haricinde yirmi yıl boyunca nerelerde görev yaptığı tarihi kaynakların yetersizliği nedeniyle bilinmez.
🔎 Bir bilgi: Kadı ataması nasıl olurdu?
Osmanlı medresesinde eğitimini tamamlamış kişi, kadı olabilmek için kazasker huzurunda sınav olurdu. İmtihanı kazanan kişi merkezi bir yerdeki kadının yanında stajyer olarak üç ya da beş yıl görev yapardı. Ardından İstanbul'a döner ve kazalardan birine atanmayı beklerdi.
İsmail Gelenbevi'nin hocaları
🔷 Tarihe bakıldığında, büyük alimlerin hocalarının da ilimde derinleşmiş kimseler olduğu görülür. Gelenbevi'yi de iyi bir bilim insanı yapan en önemli etken hocalarıdır. Devrin ünlü müderrislerinden dersler alır.
🔷 Yasincizade Abdülvehhab Efendi'den Arapça ve nakli ilimler öğrenir. İlmi derinliğinden ötürü "ayaklı kütüphane" olarak anılan Müftizade Mehmed Emin Efendi'nden akli ilimler okur.
🔎Bir bilgi: Neden "ayaklı kütüphane" dendi?
Müftizade Mehmed Efendi'nin ayaklı kütüphane olarak anılmasının nedeni, kendisine sorulan sorulara iyi cevaplar vermesi ve fazla sayıda kitabı ezberleyip, eserler hakkında bilgi sahibi olmasındandır.
İsmail Gelenbevi'nin hocalık hayatı
🔷 İsmail Gelenbevi, 1763 yılında ruus imtihanını kazanarak medresede müderrisliğe başlar. Yıllar süren müderrislik hayatından sonra I. Abdülhamid döneminde kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun ile İstihkâm Mektebi gibi bazı öğretim kurumlarında riyâziye (matematik) hocalığı yapar.
🔷 Gelenbevi ile ilgili bir diğer rivayet, hocalık görevinden sonra Zeyrek'te bulunan evine kapanıp matematik ile ilgili eserlerle meşgul olduğudur. Hayatının geri kalan kısmını da matematik ve mantık ilmine adar.
🔎 Bir bilgi: Ruus sınavı nedir?
Osmanlı medreselerinde yapılan ruus sınavı ile tayin almaya hak kazanacak kimseler belirlenirdi. Birçok ilmi alanda soruların yer aldığı bu sınavda başarılı olan kişi medreselere öğretim üyesi olarak atanırdı.
Huzur derslerine katılır
🔷 Bir Osmanlı devlet geleneği olan "huzur dersleri" Ramazan ayında padişahın huzurunda yapılan tefsir dersleridir. Kur'an ayetleri üzerine yapılan bu derslerde, yüce kitabın daha iyi anlaşılması hedeflenir.
🔷 Dönemin büyük alimlerinin yer aldığı bu derslere, İsmail Gelenbevi de davet edilir. Matematik ve mantık alanındaki çalışmalarıyla bilinen hoca, farklı bakış açısıyla padişahın huzurunda bulunan derslere katılır.
📌Bir bilgi: Huzur dersleri
Ramazan ayının içerisinde pazartesi ve perşembe günleri yapılan dersler öğleden ikindiye dek sürer, ayetler üzerine konuşulur ve tartışılırdı. Özel seçilen alimlerin yer aldığı sohbeti padişah özenle takip ederdi.
Anadolu'ya logaritmayı öğreten kimse
🔷 Gelenbevî, matematik konusundaki dehasını ortaya koyar ve bu alanda meydana gelen gelişmeleri takip eder. Logaritma cetvellerinin nasıl kullanılacağı hususunda yazdığı, Logaritma Şerhi adıyla da tanınan Şerh-i Cedâvili'l-ensâb adlı Türkçe eseri ülkemizde logaritma ile ilgili ilk eserdir. Bugün İsmail Efendi'yi bu kadar çok hatırlatan en büyük eseri de budur.
🔷 Eserde sayı sistemleri ve bunların özellikleri üzerinde durulur. Ayrıca söz konusu cetvellerin kullanılışı ve bunlarla yapılan çeşitli matematik işlemleri hakkında bilgi verilmektedir.
🔎 Bir bilgi: Logaritma ne işe yarar?
17. yüzyılın başında keşfedilen logaritma, uzay biliminde, bankacılık sektöründe, askeriyede, deprem şiddeti hesaplamalarında, kimya alanında, denizcilikte ve biyolojide kullanıldığı görülür.