Arama
Mehmet Emin Buğra'nın Doğu Türkistan mücadelesi
Çin hakimiyetinde yaşayan Göktürkleri kurtarmak için kırk yiğidiyle Çin sarayını basan Kürşad misali bir isim, Mehmet Emin Buğra. Uygur Türklerinin mücadelesinde bir mihenk taşı. Sovyet Rusya ve Çin'in tüm baskılarına rağmen milleti için büyük mücadeleler vermiş ve önemli faaliyetlerde bulunmuş. İşte, "Üç Efendiler"den biri olan Buğra'nın örnek hayatı...
HALK TARAFINDAN "HAZRETİM" ÜNVANI VERİLDİ
◾ Buğra, tahsilini dayısının yanında tamamlar. Zamanla öğrendiği ilimleri insanlara aktarmak ister. Böylece yaşadığı bölgedeki medreselerde müderrislik yapmaya başlar.
◾ Öğretici kimliği ile sevilen bir isim haline gelir ve Uygur Türklerinde nüfuzlu ve saygın din adamlarına verilen "Hazretim" ünvanı ona yakıştırılır, bu şekilde anılmaya başlanır.
Uygurların "insanlık dışı toplama kamplarına" alınma gerekçeleri
MÜCADELELER İLE GEÇEN BİR ÖMÜR
◾ O, artık Uygur Türklerinin öncü simalarından biridir. Bu noktada ilk hedefi milletini uyanışa çağırmak ve Çin zulmüne halkıyla birlikte yekvücut "dur!" diyebilmektir. İşte, İsmail Gaspıralı'nın başlattığı Ceditçilik hareketi onun için hayatının ikinci dönüm noktası olur.
◾ Mehmet Emin Buğra, öğrencilerini teşkilatlandırıp siyasi mücadele hayatına ilk adımını atar. 1931 senesinde iki kişiyle başlayan direniş hareketi, 1932'de üç yüz kişiye çıkar. Öncelikleri üye sayısını artırmak ve gerekli teçhizatlar ile direniş faaliyetlerini geliştirebilecekleri parayı toparlayabilmektir.
Ceditçilik ne demek?
19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu'nda özellikle Türk kökenli Müslüman halklar arasında ortaya çıkan sosyal-siyasi ve entelektüel bir hareketin adıdır.
ŞARKÎ TÜRKİSTAN İSLAM CUMHURİYETİ'Nİ KURMASI
◾ Mehmet Emin Buğra, uluslararası sahada da Doğu Türkistan meselesini daima duyurma gayretindedir. O dönemler Sabit Damolla ile yakın olan Buğra, Damolla'nın 1932 senesindeki Türkiye ve Hindistan gezisinin dönüşünü bekler.
◾ Damolla seyahatinden, Şarkî Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasında büyük katkılar sağlayacak bilgilerle döner. Böylece 1933 yılında Şarkî Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuş olur.
Sabit Damolla kimdir?
Sabit Damolla Abdülbeki, I. Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin başbakanı ve Doğu Türkistan bağımsızlık hareketinin Uygur lideridir.
LİDERLİĞİ VE DİRENİŞİ
◾ Uygur Türklerinin özgürlük yolunda verdikleri mücadelelerin bir sonucu olarak ortaya çıkan Şarkî Türkistan Cumhuriyeti'nin önüne Sovyet Rusya ve Çin birtakım engeller çıkarmaya çalışır. Yapılan saboteler sonucu devlet kurma çabaları başarısız olur.
◾ Mehmet Emin Buğra, vatanını savunmaya devam ettirmek ve güç toplamak için yola çıkar ve Hindistan'a gider. Fakat Hindistan'da İngilizler Buğra'nın faaliyetine engel olur. Yaşanan olay ardından Kabil'e gitmeye karar verir ve burada tam yedi sene kalır. Bu süre zarfında çokça araştırma yapma imkanı yakalar.
◾ Kabil'de Arapça, Farsça ve Türkçe eserler okur ve önemli diplomat, yazar ve siyasetçiler ile bir araya gelir. Okuma ve araştırmaları sonucu "Şarkî Türkistan Tarihi" adlı eserini kaleme alır.
Kabil neresi?
Kabil, Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehridir. Hindukuş Dağları içinde Kabil Nehri boyunca uzanan dar bir vadi üzerine kurulurdur.
BÖLGEDE YAŞANAN İNSAN HAKLARI İHLALLERİ
◾ Aynı zamanda burada, Türkiye'nin Kabil Büyükelçisi Memduh Şevket Esendal ile yakın ilişkiler kurar. Buğra'nın fikirlerinin şekillenmesinde Esendal'ın etkisi büyüktür. Hatta Büyükelçi'nin yardımlarıyla 10 Uygur öğrenci, Türkiye'ye eğitim almaları için gönderilir.
◾ O sıralar Orta Doğu seyahatinde olan İsa Yusuf Alptekin, Kabil'e uğrar ve Mehmet Emin Buğra ile yolları kesişir. Mücadelelerine Çin'de devam etme kararıl alırlar. Üç Efendiler Hareketi'ni; Dr. Mesut Sabri Baykozi, İsa Yusuf Alptekin ve son olarak Mehmet Emin Buğra başlatır.
◾ Büyük çabalar sonucu 12 Kasım 1944 yılında Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulur. Mehmet Emin, özlemini duyduğu vatan topraklarına ayak basar ve böylece hasreti son bulmuş olur.
Memduh Şevket Esendal kimdir?
Mustafa Memduh Şevket Esendal, Türk yazar, diplomat ve siyasetçidir. Türk edebiyatının tanınmış öykü yazarı olan Esendal, edebiyatçılığının yanı sıra Tahran, Bakü ve Kabil'de büyükelçilik, TBMM'de dört dönem milletvekilliği yapmış bir isimdir.