Arama
Müslüman alimlerden miras ‘cerrahi aletler’
Bundan bin yıl önce, yani 10'uncu yüzyıl Güney İspanya'sında yaşasaydık, Batıda "Abulcasis" adıyla tanınan meşhur cerrah Ebü'l Kasım Halef bin Abbas Zehravi'nin omzunun üzerinden bir ameliyatı izleme şansı bulabilirdik belki de. Dünya tıp literatürünün temellerini atan Müslüman alim Zehravi, o dönemde kaleme aldığı Et-Tasrif adlı tıp ansiklopedisini yazıp bitirmiş olurdu ve belki de bugünlere miras kalan cerrahi aletleri görme şansını elde edebilirdik…
Kazıma (mecred) aletleri ve bunların burun çıbanının tedavisinde kullanımı hakkında da bilgi verdi: "Avamın çıban dediğine hekimler 'fistül' adını verir. Daha önceki talimatlara uygun olarak uygulanan dağlama sonuç vermemişse kesin bir tedavi yöntemi olmayıp tek yol, olgunlaşan tümör üzerinde bir kesik açarak kemiğe ulaşana kadar derine inmek ve içindeki nem ve cerahati akıtmaktır. Kemiğe ulaştığınızda nekroz ya da kararma görmeniz durumunda bu resimdekine benzer bir alet ile kazıyın. 'Pürüzlü baş' adıyla bilinen bu alet Hint demirinden yapılmıştır. Düğme gibi yuvarlak olan başının üzerinde çok ince işçilikli girintiler bulunur ve bu özelliğiyle eğe ya da törpüye benzer. Hastalıklı kemiğin yanına yerleştirdiğiniz aleti parmaklarınızın arasında çevirin ve elinizle hafifçe bastırın; bu işleme kemiğin hastalıklı bölümü tamamen temizlenene kadar devam edin. İşlemi birkaç kere tekrarladıktan sonra ilgili alana kanamayı durdurucu madde uygulayın. Uygulama yapılan yer iyileşip et dokusu oluşmaya başlamışsa, cerahat akışı kesilmişse, kırk gün içerisinde nüksetme olmazsa, şişme yoksa veya başka herhangi bir şey çıkmıyorsa tamamen iyileştiğinden emin olabilirsiniz."
İdrar yolu taşları konusunda da sayfalarca araştırma yapılmıştı. Zehrâvî bu taşları ezerek kırmak için mis'ab (matkap) adında bir alet tasarlamıştı.
Zehrâvî'nin kitabını en son tercüme eden Lewis ve Spink bu aletin orijinalliğini şu sözlerle açıklar: "Abulcasis'in geliştirdiği bu alet, bir anlamda modern çağdan yüzlerce yıl önce geliştirilmiş gerçek bir litotripter [böbrek ve safra taşlarını kırmak için kullanılan taş ezme makinesi] olduğu izlenimini verir. Tamamen gözlerden kaçan bu aletten ne Franco ve Pare gibi büyük Orta Çağ cerrahları ne de genito-üriner cerrahinin üstatlarından Frere Comethe bahseder."
12'inci yüzyıla gelindiğinde Sevilla'da yaşayan İbn Zuhr isimli hekim, çelik çubuğun ucuna bir elmas ilave etmek suretiyle Zehrâvî'ye ait cihazı dönüştürdü.
Zehrâvî ise, matkaplara ek olarak sistolitotomi (mesane taşı ameliyatı) prosedürlerinde kullanılan özel bir bıçak da geliştirmişti.
Zehrâvî'nin sözünü ettiği diğer aletler arasında farklı şekil ve büyüklüklerde dağlama araçları, bisturiler, kesik açmak için tasarlanmış çok keskin bıçaklarla genellikle yarım daire şeklinde olan ve bugün hala aynı adla kullanılan bir ucu keskin veya kör kancalar bulunuyordu.
Kör kancalar kan pıhtılarını temizlemek için damarların içerisine sokulurken, keskin kancalar çıkarılacak küçük doku parçalarını tutup kaldırmak ve yaraların kenarlarını tutup geriye çekmek için kullanılıyordu.
Forsepsler, ameliyatlarda bir şeyleri tutup çekmek ya da doku tutmak için kullanılan iki saplı metal aletler de Zehrâvî'nin keşfi olan cerrahi aletlerdi.
Ezici forsepslerde, mesane taşlarını ezmek ya da tutup çıkarmak için iki çene bulunuyordu; iletim forsepslerinde ise fetüsü tutarak anneden çekmek için tasarlanan ve bugün hala kullanılan yarım daire şeklinde bir uç vardı.