Arama
Müslüman alimlerden miras ‘cerrahi aletler’
Bundan bin yıl önce, yani 10'uncu yüzyıl Güney İspanya'sında yaşasaydık, Batıda "Abulcasis" adıyla tanınan meşhur cerrah Ebü'l Kasım Halef bin Abbas Zehravi'nin omzunun üzerinden bir ameliyatı izleme şansı bulabilirdik belki de. Dünya tıp literatürünün temellerini atan Müslüman alim Zehravi, o dönemde kaleme aldığı Et-Tasrif adlı tıp ansiklopedisini yazıp bitirmiş olurdu ve belki de bugünlere miras kalan cerrahi aletleri görme şansını elde edebilirdik…
İdrar yolu taşları konusunda da sayfalarca araştırma yapılmıştı. Zehrâvî bu taşları ezerek kırmak için mis'ab (matkap) adında bir alet tasarlamıştı.
Zehrâvî'nin kitabını en son tercüme eden Lewis ve Spink bu aletin orijinalliğini şu sözlerle açıklar: "Abulcasis'in geliştirdiği bu alet, bir anlamda modern çağdan yüzlerce yıl önce geliştirilmiş gerçek bir litotripter [böbrek ve safra taşlarını kırmak için kullanılan taş ezme makinesi] olduğu izlenimini verir. Tamamen gözlerden kaçan bu aletten ne Franco ve Pare gibi büyük Orta Çağ cerrahları ne de genito-üriner cerrahinin üstatlarından Frere Comethe bahseder."
12'inci yüzyıla gelindiğinde Sevilla'da yaşayan İbn Zuhr isimli hekim, çelik çubuğun ucuna bir elmas ilave etmek suretiyle Zehrâvî'ye ait cihazı dönüştürdü.
Zehrâvî ise, matkaplara ek olarak sistolitotomi (mesane taşı ameliyatı) prosedürlerinde kullanılan özel bir bıçak da geliştirmişti.
Zehrâvî'nin sözünü ettiği diğer aletler arasında farklı şekil ve büyüklüklerde dağlama araçları, bisturiler, kesik açmak için tasarlanmış çok keskin bıçaklarla genellikle yarım daire şeklinde olan ve bugün hala aynı adla kullanılan bir ucu keskin veya kör kancalar bulunuyordu.
Kör kancalar kan pıhtılarını temizlemek için damarların içerisine sokulurken, keskin kancalar çıkarılacak küçük doku parçalarını tutup kaldırmak ve yaraların kenarlarını tutup geriye çekmek için kullanılıyordu.
Forsepsler, ameliyatlarda bir şeyleri tutup çekmek ya da doku tutmak için kullanılan iki saplı metal aletler de Zehrâvî'nin keşfi olan cerrahi aletlerdi.
Ezici forsepslerde, mesane taşlarını ezmek ya da tutup çıkarmak için iki çene bulunuyordu; iletim forsepslerinde ise fetüsü tutarak anneden çekmek için tasarlanan ve bugün hala kullanılan yarım daire şeklinde bir uç vardı.
Ameliyatta dikiş için kedi bağırsağını ilk Zehrâvî kullanmış olmakla beraber, onun müzik aleti tellerinde kullanılan kıvrımlı lifleri cerrahi amaçla kullandığı bilinir.
Her vakaya dâhice yaklaşan Zehrâvî, tıbbi prosedürlerde eksik dişlerde kemik muadili kullanma, altın ya da gümüş teller kullanarak sallanan dişleri sağlam dişlere bağlama, kanamayı kontrol altına almak için pamuğu ilk kez kullanma gibi yöntemlerin de sahibidir.
Zehrâvî trakeotomi ameliyatı yapma, düzenli olarak alçı kol ya da bacak askısı kullanma ve idrar yolu taşları için idrar deliğinden uygulanan ince bir matkap kullanma gibi birçok yeni uygulamaya imza attı.
Fikriyat