Arama
Müslüman alimlerin insanlığa ‘cerrahi mirası’
Modern cerrahi, kendini hayat kurtarmaya adayan insanların yüzyıllara yayılan yeniliklerine borçlu olduğumuz en ileri uygulamaları içeriyor. Bundan bin yıl önce, hayat kurtarma aşkıyla yanıp tutuşan Müslüman alimler, üç çeşit ameliyatı başarıyla yapabiliyordu: Damar cerrahisi, genel cerrahi ve ortopedik cerrahi… Müslüman alimlerin o günlerden bugünlere bıraktıkları tıbbi mirası, o dönemde kullanılan ameliyat tekniklerini sizler için derledik.
Ameliyatta kedi bağırsağını ilk Zehrâvî kullanmış olmakla beraber, dikişler için hayvan (koyun) bağırsağını ilk kullanan ise Râzî'ydi.
Zehrâvî'nin de müzik aleti tellerinde kullanılan kıvrımlı lifleri cerrahi amaçla kullandığı bilinir.
Her vakaya dâhice yaklaşan Zehrâvî, tıbbi prosedürlerde eksik dişlerde kemik muadili kullanma, altın ya da gümüş teller kullanarak sallanan dişleri sağlam dişlere bağlama, kanamayı kontrol altına almak için pamuğu ilk kez kullanma, trakeotomi ameliyatı yapma, düzenli olarak alçı kol ya da bacak askısı kullanma ve idrar yolu taşları için idrar deliğinden uygulanan ince bir matkap kullanma gibi birçok yeni uygulamaya imza attı.
Üriner mesane taşının kendi icadı olan bir alet kullanılarak kırılması ve çıkarılması konusunda ayrıntılı bilgi de vermişti.
Burundaki poliplerin çıkarılması gibi basit cerrahi prosedürlerden ölü fetüsün yine kendi icadı olan özel bir forseps kullanılarak anne karnından çıkarılması gibi karışık prosedürlere kadar birçok konuya değinmişti.
Ele aldığı diğer konular arasında derinin dağlanması ya da yakılması suretiyle yaraların tedavisi, kanamaların durdurulması ve yerinden çıkan omzun yerine oturtulması sayılabilir.
Yaptığı tüm yeniliklerde hastalarını gözeten Zehrâvî, ameliyatlarda hastaları korkutmamak için, apseleri açmakta kullandığı gizlenebilir bir bıçak icat etmişti.
Bademcik ameliyatlarında, dili aşağıda tutan bir pens kullanarak şişen bademciği bir kancayla çekip makas benzeri bir aletle kesmek suretiyle yerinden çıkarmıştı.
Bu makas, hastanın boğulmasını önlemek amacıyla bezi keserek çıkarmak üzere tutan çapraz keskin uçlara sahipti.
Riskli ve acılı ameliyatların hastalara ciddi seviyede rahatsızlık verdiğinin bilincinde olan tüm diğer Müslüman cerrahlar gibi, Zehrâvî de hassas ve insani bir tutumla, bu tür acı veren ameliyatları yapma konusunda gönülsüz bir duruş sergilemişti.
Bu yaklaşım, hâlen cerrah-hasta ilişkisinde atılan belirleyici adımlardan biridir.
Zehrâvî, cerrahi kitabının 60. ve 61. bölümünü transvajinal sistotomi (taş çıkarma) konusuna ayırmıştı.
"Cerrahi Üzerine" adlı bölümün Et-Tasrif'i oluşturan otuz bölümden yalnızca bir tanesi olması Zehrâvî'nin ne kadar çok eser yazdığı hakkında bizlere bir fikir verebilir.
Mesane taşı çıkarma ameliyatını, yani Orta Çağ'da Apparatus Minor olarak bilinen operasyonu da açıklamıştı. Bu teknik Hindu tıbbındaki Suşruta Samhita'ya benzer.
Hem Râzî hem de Zehrâvî, idrar sızıntısını önlemek için iç kesiklerin dış kesiklerden daha küçük olması gerektiğini vurgular. Taşlar, çekip çıkarma yerine forseps kullanılarak alınmalı, büyük olanları ise kırılarak ve parça parça çıkarılmalıydı. Buradan, dokuların zarar görmesi, aşırı kanama ve üriner fistül oluşumu gibi durumların yaşanmaması için ne kadar özen gösterdikleri anlaşılır.
Ayrıca tüm parçaların çıkarılması gerektiğini söyleyen Zehrâvî, bir tane bile kalsa bunun sonradan büyüyeceğini açıklar. Bu tavsiye bugünlerde de vurgulanır.