Arama
Müslüman alimlerin yer bilimi ile ilgili keşifleri
Dünya tarihinde pek çok bilim dalında olduğu gibi, yer bilimin temellerinin atılmasında da Müslüman âlimlerin payı oldukça büyüktür. Yer bilim hakkında bilgi sahibi olan Mısırlılar, Mezopotamyalılar, Hintliler, Yunanlılar ve Romalıların yaşadığı topraklar İslam sancağı altına alınmış; bu medeniyetlerin sahip oldukları bilgileri inceleyen Müslüman âlimler, alanla ilgili gelişmeleri daha ileriye taşımışlardır. Dünya üzerinde Avrupa'ya, Rönesans dönemine izafe edilse de jeolojinin temelleri Rönesans'tan 800 yıl önce İslam uygarlığında atılmıştır.
Bu arada, İslam dünyasının muazzam büyüklükte bir alana yayılmış olması sayesinde Müslümanlar, yer bilim çalışmalarında Yunanlılar gibi Akdeniz dünyasıyla sınırlı kalmayıp Avrupa, Asya ve Afrika'da da çalıştılar.
Malay Adaları gibi uzak yerlerden toplanan mineral, bitki ve hayvan bilgileri 2'nci yüzyılda yaşayan İbn-i Sina'nın daha çok bir felsefe ve doğa bilimleri ansiklopedisi olan Şifa Kitabı gibi kitaplarda bir araya getiriliyordu.
O dönemde çok ünlenen bu kitap, içerdiği değerli bilgiler sebebiyle Rönesans sırasında Avrupalı bilim insanlarına ilham kaynağı olacaktı.
Bilimsel büyümesinin zirvesindeki İslam medeniyetinin gerçek bir ürünü olan İbn-i Sina günümüzde yer biliminden ziyade tıp ve felsefe alanlarında tanınır. Bununlar beraber İbn-i Sina, Şifa Kitabı'ndaki mineraloji ve meteoroloji konulu önemli bölümde, dünyada olup biten şeyler hakkında o dönemde mevcut olan bilgileri eksiksiz olarak sunar.
Bu bölüm altı kısımdan oluşur: Dağların oluşumu, dağların bulut oluşumuna etkisi, su kaynakları, depremlerin kökeni, minerallerin oluşumu ve dünyadaki yüzey şekillerinin çeşitliliği.
Bu buluşların birçoğu bugün 18. Yüzyılda yaşayan James Hutton'a izafe edilir. Ancak, jeolojinin bu temel ilkeleri yer bilimin ilk kez jeoloji olarak adlandırıldığı Avrupa'daki Rönesans'tan yüzyıllar önce ortaya koyulmuştu.
- 8
- 13
İbn-i Sina'nın jeoloji alanındaki katkılarının altını çizen tarihçiler, İbn-i Sina'nın daha 11'inci yüzyılda sıradağlarının kökeni hakkındaki bir hipotez ortaya koyduğunu ve bu hipotezin üzerinden 800 yıl bile geçse Hristiyan dünyasında radikal bir hipotez olarak karşılanacağını belirtmektedirler.
Rönesans Avrupa'sında Latince tercümesiyle tanınan İbn-i Sina'nın Şifa Kitabı adlı eseri, 15'inci yüzyılda Leonardo da Vinci, 17'nci yüzyılda Steno ve 18'inci yüzyılda James Hutton dâhil olmak üzere Avrupa mineraloji düşüncesinin kurucularına ilham kaynağı oldu.
İlmin sınırlarını zorlayan tek Müslüman bilim insanı İbn-i Sina değildir; mineraloji alanının büyük isimleri arasında İbn-i Sina ile aynı dönemde yaşayan Biruni de yer alır.
Biruni, bugün Türkiye'nin güneydoğusunda kalan bölgede 973 yılında doğdu. Kendisiyle aynı dönemde yaşayan birçok bilim insanı gibi, aralarında matematik, astronomi, tıp, felsefe, tarih, eczacılık ve mineralojinin de bulunduğu birçok alanda eser veren Biruni'yi tek bir alanla sınırlamak mümkün değildir.