Arama
Müslümanların gerçekleştirdiği bilgiye katkı sağlayan keşif
Bugün sıradan bir ürün olarak görülen kağıt, aslında çağdaş medeniyetin kilometre taşlarından biri. 8'inci asırdan itibaren Çin'den Bağdat'a, oradan ise tüm İslam coğrafyasına yayılan kağıt üretimi, bilginin aktarılmasında en büyük kolaylığı sağladı. Müslümanlar, kağıt üretiminde yepyeni teknikler gerçekleştirdiler, farklı hammaddelerle çok çeşitli kağıtlar ürettiler. Onlardan biri olan "Türk kağıdı" tekniği, günümüzde tüm dünyada kaliteli yazı kağıtlarında ve kitaplarda hala kullanılıyor.
800 yılına gelindiğinde kâğıt üretimi Mısır'a ulaşmıştı. Bununla beraber, Kur'an-ı Kerim'in kayıtlara geçen muhtemel ilk kâğıt kopyasına burada 10'uncu yüzyılda rastlanılır.
Mısır'dan batıya doğru giden kâğıt, Kuzey Afrika ve Fas'a geldi. Diğer birçok şey gibi, buradaki boğazlardan geçerek 950 yılları civarında Müslüman İspanya'ya aktarıldı. Endülüslülerin bu işi kısa sürede öğrenmesiyle birlikte, Belensiye yakınlarındaki Jativa kasabası, Şatibi adı verilen kalın ve parlak kâğıt üretimiyle ünlendi.
İlk kez üretilmesinin ardından 200 yıl içerisinde kâğıt, İslam dünyasının genelinde kullanılmaya başlandı. Böylece kitap üretmek kolaylaştı ve ucuzladı; buna bağlı olarak kitaplarda seri üretim devri açıldı.
Bunun öncesinde üretim son derece karmaşık ve üst düzey yetenek gerektiren bir işti: Hem kitapların çok sayıda kâtip tarafından kopyalanması bakımından, hem de yetenekli ellerin emeğine ihtiyaç duyulması bakımından girift bir süreçti.
Üretimde çalışan insan sayısı azaldı, ancak karmaşık zanaatkârlık becerileri muhafaza edildi. Bu sayede İslam dünyasında referans kitapların yüzlerce, hatta binlerce kopyası üretildi ve sürekli gelişen bir kitap ticareti ve öğrenme süreci başlatıldı.
Kâğıt üretiminin genişlemesi boya ve mürekkep üreticiliği, el yazması zanaatkârlığı ve hattatlık gibi başka mesleklerin doğmasını sağlarken, bilim alanlarına da katkıda bulundu.
11'inci yüzyıl Tunus'unun öncü bilim insanı İbn Bâdîs, kalemin mükemmeliyeti, farklı türde renkli mürekkeplerin hazırlanması, boya maddelerinin ve karışımların renklendirilmesi, gizli yazı ve kâğıt üretimi gibi konulara Kâtiplerin Araç Gereçleri adlı eserinde değinir.
Hristiyan Avrupa'sındaki ilk kâğıt üretim merkezi 1293 yılında Bologna'da kuruldu; İngiltere'deki ilk kâğıt kullanımı ise 1309 yılı olarak kaydedildi.
Kâğıt kullanımı ve kitabın daha ucuz üretilebilmesi sayesinde, Avrupa'da bilginin yayılması hızlanacaktı.
Danimarkalı tarihçi Iohannes Pedersen, büyük ölçekli kâğıt üretimini ilk kez gerçekleştiren Müslümanların "yalnızca kendi kitaplarının değil, tüm dünya kitaplarının tarihine son derece önemli bir katkıda bulunduğunu söylemektedir."
Müslümanların kâğıdı süslemek için geliştirdiği teknikler, günümüzde tüm dünyada kaliteli yazı kâğıtlarında ve kitaplarda hala kullanılır. Bu tekniklerden bir tanesi, o zamanlar önemli el yazmalarında kapak olarak kullanılan ve kâğıda damarlı bir kumaş görünümü veren ebru tekniğidir.