Arama
Nizamülmülk'ten devlet yönetimi konusunda tavsiyeler
Nizamülmülk, İslam dünyasının en başarılı vezirlerinden biridir. Büyük Selçuklu döneminde Alparslan ile başlayan vezirliği uzun yıllar devam etmiş ve devletin gelişimine büyük katkılarda bulunmuştu. Yalnızca vezirliğiyle değil ilmi faaliyetlerle de adından sıklıkla söz ettiren Nizamülmülk, siyasetname türünün en başarılı örneğini Sultan Melikşah'ın isteğiyle kaleme aldı. Ünlü vezir eserinde dönemindeki sorunları ciddi bir şekilde ele almış ve bunlar için çözüm önerileri sunmuştu. Ayrıca devletin yaşadığı problemler üzerinden de örnekler vermişti. Peki, Nizamülmülk'ün bütün çağlara hitap edecek devlet yönetimi hususunda verdiği tavsiyeler nelerdi?
📚 "Siyâsetnâme" (nasîhatü'l-mülûk) türünün en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilen eser erken tarihlerden itibaren tarihçilerin ilgisini çekmiş, çeşitli neşir ve tercümeleri yapılmıştı. En güvenilir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde kayıtlıdır.
Nizamülmülk kitapta devletin nasıl yönetilmesine dair pek çok tavsiye bulunuyordu. Nizamülmülk'ün yönetim anlayışının temellerini oluşturan kavramlar din, adalet, düzen ve liyakat kavramları eksenindeydi.
📚Siyasetname çok derin bir içeriğe sahipti. İçeriğinde olduğu kadar değindiği konularda da sınırlamasını geniş tutmuş ve eserinde dini ve ilmi araştırmaların teşvik edilmesinden, ordunun yönetimine, dönemin mezhep ayaklanmalarından, saray yönetimine yani bir devletin bütün yönetim işleri hakkında düşüncelerini ortaya koymuştu.
📚Ünlü vezir eserinde dönemindeki sorunları ciddi bir şekilde ele almış ve bunlar için çözüm önerileri sunmuştu. Birtakım çözüm önerileri ve tavsiyelerde bulunurken devletin yaşadığı problemler üzerinden de örnekler vermiştir. Peki, Nizamülmülk halkı mutluluğa götürecek ideal bir yönetimde yöneticilere hangi tavsiyelerde bulundu?
📌Nizamülmülk devletin kolay kolay herkese nasip olmayacak bir nimet olduğunu düşünür. Fakat bu nimetin eğer iyi yönetilemezse ahirette de bir karşılığı vardır. Bu sebeple yöneticiler malını devlet için harcamalı, dünya yerine ahirete hazırlık yapmalıdır. Bu durumu Hazret-i Ömer'in yöneticiliğiyle örnekler. Kendisi çok rahat yaşarken halkı yoksulluk çeken bir yöneticinin ahirette elbette hak ettiğini bulacağını ifade eder.
"Devletin vazifelendirdiği birisi, mazlumun, yetim ve fukaranın hakkını yerse, vay o devletin haline!"
📌Nizamülmülk , devlette çalışanların yaptıkları her işi kayıt altına almak zorunda olduklarını ifade eder. Kayıt altına almaktan kaçınan, mazlumun yetim ve fukaranın hakkını yiyen kişilerin devlet idaresinde bulunduğu takdirde, o ülkenin geleceğinin asla parlak olmayacağını belirtir.
"Sultan ilimle ve ilim adamlarıyla dost olmalı ve onlarla düşüp kalkmalıdır."
Günümüzde de önemli bir problem olan liyakat meselesi Nizamülmülk'ün ısrarla üzerinde durduğu bir konudur.
📌Ona göre herkes liyakatine göre değerlendirilmelidir. Kişide aranması gereken şey mal mülk değil hünerdir. Devlet işten anlamayan kişilerin eline teslim edilmemeli, devletin bekası için, ehil olmayan kimselere iş buyrulmamalıdır. Bir kişiye birden fazla iş yükleyip, onlarca kişiyi işsiz bırakmak akıl kârı değildir. Devlet adamı bunun dengesini gözettiği sürece iyi bir devlet adamıdır. Aksi takdirde saltanatının zeval bulması çok yakın olacaktır.
"Devletin bekası için, ehil olmayan kimselere iş buyrulmamalıdır."