Arama
Nuri Paşa ve Bakü’nün bağımsızlığa giden yolu
Bundan bir asır önce Azerbaycan, Çarlık Rusya'nın yıkılması sonucu bağımsızlığını ilan etmiş ve Müslüman Doğu'nun ilk demokratik cumhuriyetini kurmuştu. Bağımsızlıklarını ilk olarak Osmanlı'nın tanıdığı bu genç devletle Ermeni ve Bolşevik tehditlerine karşı bir anlaşma yapıldı. Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, bu tehditlere karşı Azerbaycan'ın yardımına koştu. Bakü'yü işgalden kurtardığı için "Bakü Fatihi" olarak anılan Nuri (Killigil) Paşa'nın kazandığı zafer, iki ülkenin "tek millet" olma anlayışının da temellerini attı. 15 Eylül, Azerbaycan'ın başkenti olan Bakü'nün kurtuluş yıl dönümü. Nuri Paşa komutasında kurulan kahraman ordu, tam 15 Eylül 1918'de Bakü'yü Bolşevik ve Ermeni işgalinden kurtarmış oldu.
◾ Azerbaycan hükümetini oldukça zor bir süreç bekliyordu. Bolşevik Devrimi'nin ardından Sovyet hükümeti, Bakü'de yönetimi altında tuttuğu Bolşevik ve Taşnak Ermeni çeteleri vasıtasıyla bölgede "Müslüman Türk" ahaliye karşı soykırım politikası uyguluyordu.
◾ Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilk tanıyan Osmanlı Devleti olmuştu. İki devlet arasında 4 Haziran 1918'de yapılan anlaşmaya dayanarak; Azerbaycan, her geçen gün artan Ermeni ve Bolşevik tehditlerine karşı, Osmanlı'dan askeri yardım talebinde bulundu. Bu tehditlere karşı Nuri Killigil Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, bölgeye yardıma geldi.
Azerbaycan-Türkiye dostluğunun timsali: Çırpınırdı Karadeniz şiirinin hikayesi
◾ Nuri Paşa, yeni kurulan Kafkas İslam Ordusu'nun komutanlığına 1918'de atanmıştı. Trablusgarp'tan döndüğünde rütbesi binbaşı olan Nuri Paşa, Trablusgarp ve Bingazi'deki başarıları göz önüne alınarak Yarbaylığa yükseltildi.
◾ Yeni görevinde, emri altında çalışacak subay kadrosunun yaş ve kıdemce daha büyük olacağı düşünülerek, Padişah fermanıyla "Fahrȋ Ferik rütbesi" ile Kafkaslarda "padişah" adına askeri ve siyasi faaliyetlerde bulunma yetkisi verildi.
◾ Nuri Paşa, Kafkasya meselesini konuşmak için başkente geldi ve görev yapacağı faaliyetleri öğrendikten sonra Şubat 1918'de Haydarpaşa'dan Musul'a gitmek üzere yola çıktı. Musul'dan sonra Gence'ye gelen Nuri Paşa, karargâhını bu şehre kurdu.
◾ Hazırlıklar tamamlandı ve Bakü istikametinde taarruza başlandı. Sırasıyla Gökçay, Salyan, Aksu, Kürdemir ve Şamahi ele geçirildi.
◾ Bakü'nün fethi için yapılan ilk taarruzda başarı sağlanamayınca, Nuri Paşa eksiklikleri tamamlamaya çalıştı. Kafkas İslam Ordusu, 5 Ağustos'taki başarısızlığın oluşturduğu psikolojik çöküntüyü ortadan kaldırmaya çalışmış, 13 Eylül gecesinde tekrar taarruza kalkmıştı.
◾ 15 Eylül'de ordunun fetih için inançlı olması, taarruzu başarıyla neticelendirmişti. Türk ordusunun Bakü'ye girdiği 15 Eylül 1918 günü şehir, tarihinin en heyecanlı ve unutulmaz günlerini yaşadı.
◾ Halk, Ermeni ve Bolşeviklerin baskı ve şiddetinden kurtulmuş, huzur içinde yaşama imkânına kavuşmuştu. Hemen mülki idarenin tanzimine başlandı. Birkaç gün içinde şehirde hayat normale döndü. Dükkânlar açıldı, yiyecek sıkıntısı en kısa sürede giderildi ve Bakü refaha kavuştu.
◾ Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı savaşlarda 1130 şehit verdi. Ermeni işgalinden kurtarılan Bakü, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin başkenti ilan edildi.
◾ Nuri Paşa komutasında Azerbaycan'da kazanılan bu zafer, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin harp tarihinde değerli bir savaş olarak yerini aldı. Ancak Osmanlı Devleti, Mondros Mütarekesi şartlarından dolayı, Kasım 1918'de Kafkasya'dan çekilmek zorunda kaldı.