Arama
Oğuzların göç ve fetihlerine ışık tutan seyyah: İbn Fadlan
İbn Fadlan, Abbasiler döneminde yaşayan büyük bir alim, seyyah ve diplomattı. Müslümanlığı kabul eden İdil Bulgarlarına İslam'ı öğretecek din adamları, cami ve kale yapacak mimarlar ile birlikte yola çıktı. Heyetteki en bilgili ve yetenekli kişi olan İbn Fadlan, Bağdat'tan yola çıktı ve Rey, Nişabur, Merv, Buhara ve Harizm şehirlerinde konakladı. Kaleme aldıkları ile Oğuzların göçlerine, fetihlerine, Bulgar Türklerine ışık tuttu, tarihte çözülemeyen meseleleri aydınlığa kavuşturdu.
📍İbn Fadlan'ın dönüşünden sonra kaleme aldığı eser, Muhammed bin Mahmûd bin Ahmed et-Tûsî ve Yâkut el-Hamevî'nin yaptıkları geniş alıntılar sebebiyle biliniyor, fakat ihtiva ettiği anlaşılan ayrıntılı bilgilerden dolayı şüpheyle karşılanarak sahte bir seyahatname olabileceği ileri sürülüyordu.
📍1923 yılında Zeki Velidi Togan'ın Meşhed'de bir mecmua içinde bulduğu orijinal yazma nüshanın incelenmesi sonucu İbn Fadlan'ın büyük bir âlim, çok dikkatli bir seyyah ve başarılı bir diplomat, kitabının da o dönemde henüz tanınmayan çeşitli Türk, Slav ve İskandinav halkları hakkında değerli bilgiler ihtiva eden bir eser olduğu görüldü.
📍Ancak et-Tûsî ve Yâkut'un faydalandığı nüshalarda bulunduğu anlaşılan Bağdat'a dönüş kısmı bu nüshada yoktu ve metin Hazarlar'a ait bilgileri verirken kesiliyordu. Bununla birlikte yapılan alıntıların yalnız gidiş ve Bulgar ülkesinde kalış günlerine ait olmasından dönüşün aynı güzergâh üzerinden gerçekleştirildiği ve eserde bu yolculukla ilgili ayrıntılı bilgilerin yer almadığı sonucuna varılabilir.
📍Gördüğü ülkeler ve temasta bulunduğu halk veya kabileler hakkında İbn Fadlan'ın verdiği bilgilerin çoğu kendi şahsî görüşlerine ve şifahî rivayetlere dayanır.
📍Bulgarlar, Oğuzlar, Peçenekler, Başkırtlar, Hazarlar, Ruslar ve diğer bazı milletlerin siyasî düzenleri, dinî inançları, ahlâk kuralları, ölü gömme merasimleri, giyecekleri, evlenme gelenekleri, dilleri, ekonomik durumları, vergi ve ticaret sistemleri ve tabii özelliklerine dair yaptığı açıklamalar dikkat çekicidir.
📍Oğuzlar'ın komşuları Peçenekler'e kıyasla çok zengin olduklarına da işaret etmiş ve "Oğuzlar'dan on bin biniti ve yüz bin koyunu olanları gördüm" demek suretiyle 11. yüzyıl başlarında büyük boyutlar kazanan Oğuz göç ve fetihlerine hem demografik hem de ekonomik açıdan ışık tutmuştur.
📍Eserde bazı efsanevî nakillere ve abartmalara rastlanırken bazı çelişkili bilgilerin verildiği de görülür. Meselâ müellif göçebe Oğuzlar'ı dinsizlik, pislik ve kabalıkla suçlayıp haklarında "Allah'a itaat etmiyorlar"; "Hiçbir şeye ibadet etmezler" derken daha sonra Türkler'in arasında tek tanrı inancının yaygın olduğundan ve ahlâkî temizliklerinden bahseder.
📍İbn Fadlan'ın eseri, 15. yüzyılda tarih sahnesinden çekilen ve bugünkü Çuvaşlar'ın dedeleri olan Bulgar Türkleri hakkında önemli bir kaynak teşkil eder.
📍İlk defa 12. yüzyılda son Irak Selçuklu sultanı II. Tuğrul için Acâʾibü'l-mahlûkat adlı coğrafya kitabını yazan Muhammed bin Mahmûd bin Ahmed et-Tûsî'nin yaptığı alıntılarla varlığı ortaya konulan eser, birkaç farklı nüshasını gördüğü anlaşılan Yâkut el-Hamevî tarafından Muʿcemü'l-büldân'da iktibas edilmiş, daha sonra da İranlı Emîn-i Ahmed-i Râzî tarafından yazarının adı verilmeden kaynak olarak kullanılmıştır.
Coğrafya ve astronomi çalışmalarıyla bir Osmanlı denizcisi: Seydi Ali Reis