Arama
Osmanlı Avrupalılardan neden üstündü?
Osmanlı İmparatorluğu, Roma ve İngiliz İmparatorluklarıyla birlikte dünyanın gördüğü üç büyük imparatorluktan biridir. Altı asır süren Osmanlı İmparatorluğu, son dünya düzeniydi ve tesirleri günümüze kadar devam eden bu imparatorluk birçok yönden Avrupa'dan üstündü.
Avrupa'ya karşı ikinci üstünlük sebebi ise Osmanlıların çok erken tarihte düzenli ordu tesis etmeleridir. Gerek Osmanlılardan önceki Türk devletlerinin gerekse Safavi ve Akkoyunlular gibi Osmanlı ile çağdaş Türk devletlerinin orduları aşiret kuvvetlerinden meydana gelirdi. Avrupa'da da ordular ya paralı birliklerden ya da prenslerin, kontların, düklerin gönderdiği askerlerden oluşurdu. XVII. yüzyılda, 1618-1648 yılları arasındaki Otuz Yıl Savaşlarında bile Avrupa ordularının çoğu paralı askerlerden meydana geliyordu. Paralı askerler savaşların en kritik anlarında hemen kaçarlardı. Sık sık özellikle de paralarını alamadıkları zamanlar isyan ederlerdi. Bunların üzerine de disiplin kurmak da oldukça zordu. Nitekim Makyavelli, paralı askerleri "Dostlar arasında yürekli, düşman arasında korkak " kişiler olarak değerlendirir. Köylülerden kurulan birlikler de problemli oluyordu.
Hâlbuki Osmanlılar, Orhan Gazi zamanında Türk köylülerinden yay ve müsellem adıyla ilk düzenli askeri birlikleri kurdular. Bu birlikler, ihtiyaca cevap veremeyince bazı Avrupalı yazarların "şeytan icadı" olarak adlandırdıkları Kapıkulu Ocaklarını kuruldu. Bunlar tam profesyonel askerlerdi. Ayrıca timar sistemi ile yeniçeriler kadar profesyonel olmasa da yine meslekleri sadece askerlik olan sipahi teşkilatı tesis edilmişti. Nitekim XVI. yüzyılda Avrupalı elçi ve seyyahlar, Osmanlı ordusunu öve öve bitiremezler ve kendi ordularını bunlarla baş edemeyeceğini söylerler. Rusya'nın IV. İvan zamanındaki askeri teşkilatlanmasında Osmanlı teşkilatından etkilendiği görülür. Avrupalılar, düzenli orduları ancak XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kurabildiler. Aynı asrın sonlarında geçilen mecburi askerlik sistemiyle de üstünlüğü ele geçirdiler.
Avrupa'da orduların duruma ilk esaslı tenkit Makyavelli 'den gelmişti. Makyavelli, Roma askeri sistemi ve klasiklerini inceledikten sonra, en ideal yolun Roma lejyon sistemini tekrar kurmak olacağı kanaatine varmıştı. Babadan oğula geçen subaylık sisteminin kaldırılıp yerine aristokratların oluşturduğu ancak liyakate dayalı askeri bir sitem kurulmasını tekli etti. Makyavelli, mecburi askerliğe dayanan bir ordu sisteminin kurulmasını istiyordu.
Makyavelli 'den sonra Fransa Kralı XVI. Louis döneminde Sebastien de Vuban, bilimsel gelişmelerde ortaya çıkan sonuçları orduda kullandı. Kullanılan yeni silahlar ve bu silahlarla birlikte gelişen yeni savaş organizasyonları muharebelerin şeklini değiştirdi. Özellikle Otuz Yıl Savaşları'nda Avrupa orduları büyük gelişme gösterdiler.
"Sarışın Dev" yani İsveç Kralı Gustav II. Adof, çağının askeri stratejisini alt üst etti. Topların piyade ve süvarileri destekleyecek şekilde doğrudan kullanılması, tüfek kullananlar ile süvarilerin birlikte hareketleri gibi taktikler de ilk kez Gustav II. Adof tarafından Otuz Yıl Savaşları'nda uygulanmıştı. Önemli bir stratejist olan kral, süvari hücumunu da yeniden canlandırmıştı. Süvariler kılıçtan ziyade tüfekle saldırmaya başlamışlardı. Ayrıca daha önce 7 kilo olduğu için kullanışsız olan hafifletilerek kullanımının kolaylaştırılması fişenkin icadı ve topların hafif ve kullanışlı hale getirilmesini de Gustav II. Adof sağlamıştı. Avrupa'da XVII. yüzyıl ortalarından itibaren eski Roma lejyonlarında olduğu gibi sıkı disiplin, emir-komuta zinciri ve askerlerin devamlı eğitim gördüğü bir sistem kuruldu.
Osmanlıların Avrupa'ya karşı üstünlüğünün üçüncü ana sebebi de teşkilatlanma becerileri ve vergi toplanmasını iyi organize etmeleridir. Zannedildiği gibi Osmanlı hazinesinin gelirleri savaşlarda elde edilen ganimetlerden değil, imparatorlukta toplanan vergiden sağlanıyordu. En fazla dikkat edilen hususlardan birisi vergi kayıtlarının düzenli tutulması ve vergilerin tahsilinin sağlanmasıydı. Özellikle savaşların finansmanında verginin yeri büyüktü. Avrupalı devletler savaşın vergi ile finansmanında pek başarılı değildi. 16. yüzyılın sonlarından itibaren Hollanda, vergileri savaş finansmanının başlıca kaynağı hale getirdi. Daha sonra bu sistem, Avrupa'daki diğer büyük devletlerde de uygulanmaya başlandı.