Osmanlı hastaneleri

Bursa Yıldırım Bayezid Darüşşifası, Osmanlı Devleti'nin tam olarak donanımlı nitelenebilecek ilk hastanesidir. Yıldırım Bayezid tarafından 1400 yılında inşa ettirilmiştir. Yıldırım Bayezid, Niğbolu Savaşı sonrası ele geçirilen ganimetten, kendi hissesine düşenin bir kısmıyla Bursa'nın doğusunda cami, medrese, imaret, hamam, darüşşifa gibi çok yönü olan bir külliye inşa ettirmiştir. Hastane, Bursa'da Uludağ eteklerinde, şehrin kenarına konumlanmış alanda 46 adet odadan (24 tanesi büyük – 22 tanesi küçük) meydana geliyordu. Bursa Yıldırım Dârüşşifası vakfiyesinin adı 'dârüşşifa' ve 'mâristan' olarak geçiyordu. Yer yer 'bîmârhâne' ve 'tîmârhâne' isimlerine de rastlanır. Evliya Çelebi, Yıldırım Darüşşifası'ndan şu sözlerle bahseder: 'Mehrum ve mağfur Bayezid-i Veli Vakıfnamesinde hastalara deva, dertlilere şifa, divanelerin ruhuna gıda ve def-i sevda olmak üzere on adet hanende ve sazende gulam tahsis edilmiştir ki, üçü hanende, biri neyzen, biri kemani, biri musikar-i, biri santuri, biri udi olup haftada üç kere gelip hastalara ve delilere musiki faslı verirler.' Yıldırım Darüşşifası ilk kurulduğunda akıl hastalarına sadece bir bölüm ayrılmıştı. İlerleyen zamanlarda darüşşifa tamamıyla akıl hastalarının tedavisi için kullanılmış ve tam 4 asır hizmet vermişti. Darüşşifa'nın 15. yüzyılda düzenlenen vakfiyesine göre kadrosu; üç adet doktor, iki adet eczacı birer adet aşçı ve ekmekçi ile on iki adet ilaç hazırlamakla görevli şerbetçiden oluşuyordu. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'un fethinin ardından ilmî çalışmalara ağırlık vermiş; içerisine daha önce benzeri görülmemiş bir külliye yaptırılmasını emretmişti. Fatih'in hocası Akşemseddin, bu ilmi çalışmalara yardımcı olmuş ve destek vermişti. İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed' in, kendi ismiyle anılan caminin güney-doğusunda, meşhur külliyenin bir parçası olarak Fatih Dârüşşifası kurulmuştu. Bu hastanede akıl hastaları da tedavi görüyordu. OSMANLI TIBBINA DAİR 25 İLGİNÇ BİLGİ Günümüze ulaşmayan darüşşifa yapısının mimarisi hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamasa da külliyenin diğer yapılarının sahip olduğu özellikler göz önüne alınarak ve özellikle tabhane yapısıyla benzerliği düşünülerek mimari özellikleri tahmin ediliyor. Kâtip Çelebi'nin 1635 yılında İstanbul'u anlatırken İstanbul hastaneleri hakkında verdiği bilgiler arasında Fatih Hastanesi olarak isimlendirdiği 70 odalı ve 200 memuru olan bu hastanede, günde iki defa yemek verildiği, divanelerin müzikle tedavi edildiği, kadınlar ve gayrimüslimler için bölümlerin varlığından bahsedilir. 70 oda kapasitesi olan darüşşifa, o dönemde, Avrupa'nın en büyük hastanesi olarak kabul edilmiştir. Edirne'de Sultan II. Bayezid tarafından 1484-1488 yıllarında yapılmış, döneminin en önemli sağlık, sosyal, eğitim ve dini kurumlarından biri olma niteliğini taşıyan külliye de bir başka önemli yapılardan biridir. Bu külliyenin en önemli bölümü Darüşşifa bölümüdür. Burada hastalıkların tedavisinde, dönemin hekimlik bilgilerinin yanında musikî ve su sesinin iyileştirici gücü kullanılmıştır. Osmanlı Hükümdarı II. Bayezid, çıkılan bir sefer sebebiyle Edirne'de kaldığı dönemde, halkın arzusunu dikkate alarak, Tunca Nehri kenarında yer alan 22 bin metrekarelik arsa üzerine, içerisinde; medrese, imaret, tabhane, cami, sıbyan mektebi, hamam ve darüşşifanın olduğu, çevresi duvarlarla örülü, kendi adını taşıyan külliyeyi yaptırmıştır. Külliyede, diğer şifahanelerden farklı olarak mimarî ağırlık camiye değil de, şifahane ve onun bitişiğinde yer alan tıp öğrenimine ayrılmış medreseye verilmiştir. Edirne Sultan II. Bayezid Külliyesi'nin 11 bölümünün en önemlisi, darüşşifa bölümü, günümüzde Sağlık Müzesi'ne dönüştürülmüştür. Burası, zamanında Osmanlı'nın en önemli sağlık kurumlarından birisi olmuştur. Kurulduğu dönemde her türlü hasta tedavi edilirken daha sonraları burası sadece akıl ve ruh hastalarının tedavi edildiği bir merkez durumuna gelmiştir. Darüşşifanın hastane olarak tasarlanmasına rağmen içerisinde müzik sahnesine de yer verilmiş olması ilginç bir detaydır. Bu sahne, girişin karşısında mekâna hâkim yerdedir. Müzisyenlerin haftanın bazı günlerinde hastanede yatarak tedavi gören hastalara müzikle tedavi yaptıkları, kaynaklarda belirtilmiştir. Manisa'da, Hafsa Sultan adına 1522'de yaptırılan, 'Bimarhane' olarak da anılan 'Manisa Darüşşifası', Sultan Cami'nin çevresinde, medrese, imaret ve hamam ile birlikte açılmış ve yönetimine Muslihiddin Musa ismindeki Şeyh Merkez efendi görevlendirilmiştir. Manisa Darüşşifası, Osmanlı tarafından Manisa'da kurulan ilk hastane olma özelliği taşır. İSLAM UYGARLIĞINDAKİ HASTANELER Kanuni Sultan Süleyman'ın Manisa vilayetinde vali olarak görev yaptığı dönemde, Kanuni'nin annesi, Hafsa Sultan namına yaptırılan külliyeye darüşşifa bölümü, 1539 yılında eklenmiştir. Manisa'da yer alan bu sağlık kuruluşu ile ilgili vakfiye ve belgelerde yer alan bilgilerden, ilk dönemlerinde hastalarına yeteri kadar önem verdiği ancak daha sonraki yıllarda maddi yetersizlikler nedeniyle gerekli özenin gösteremediği anlaşılır. Kanuni Sultan Süleyman'ın eşi Hürrem Sultan namına inşa ettirdiği külliye, Fatih'in Avratpazarı olarak adlandırılan yerde yapılmıştır. Dârüşşifa, Haseki Külliyesi'nin bir bölümü olup, külliyenin tamamlanmasından sonra, 1550 yılında hizmete açılmıştır. Haseki Darüşşifası, İstanbul'da 1470'te yapılan Fatih Darüşşifası ve 1514 yapılan Üsküdar'daki Karacaahmet Miskinler Tekkesi'nden sonra inşa edilen üçüncü sosyal yapı olarak kabul edilir. Haseki Darüşşifası vakfiyeye göre, 1550 yılında tamamlanmıştır. Binanın Mimar Sinan tarafından yapıldığı üç tezkerede yer alır. İstanbul'un tarihte geçirdiği depremlerden dolayı harap olan darüşşifa, 19. yüzyılda darülaceze, kadınlar hapishanesi, hasta kadın mahkûmlara hastane olmuş, 1878 yılında kadınların barındığı yurt olarak kullanılmış ve 1910 senesinde yapılan tadilattan sonra bir dönem halk sağlığı için kullanılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman'ın inşa ettirdiği Süleymaniye Külliyesi içinde (Süleymaniye Doğum evinin olarak bilinen bina) 1550'de inşasına başlanan ve 1557'de tamamlanan darüşşifanın da olduğu bilinir. Kanuni Sultan Süleyman 1550-1557 yılları arasında, İstanbul'da Eski Saray'ın bulunduğu, yaklaşık 63.500 metrekarelik meyilli bir arazide, merkezinde cami olmak üzere, çevresinde sıbyan mektebi, darülhadis, darülkurra, dört medrese, on bir odalı tıp medresesi, darüşşifa, imaret, kütüphane, darühane (eczahane), sebil, tabhane, mülazım hücreleri, hamam ve 36 göz dükkânından meydana gelen çok amaçlı bir külliye inşa ettirmiştir. Yıllarca büyük bir doktor kadrosu ile çalışan darüşşifada, diğer darüşşifalardan farklı olarak bir asabiye-nöroloji servisinin varlığı ve müzikle tedavi uygulandığı, bu durumunu 19. yüzyılın ortalarına kadar koruduğu biliniyor. MÜSLÜMAN ALİMLERİN SAĞLIK İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI Darüşşifa ve tıp medresesinde, bir taraftan sağlık hizmetleri verilirken, diğer taraftan da bu alanda çalışacak görevliler yetiştirilmiş ve bu görevliler, imparatorluğun her yanına gönderilmiştir. Darüşşifada 1556'dan 1873'e kadar tedaviler din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın ücretsiz olarak yapılmıştır. Darüşşifa aynı zamanda bir ecza deposuna da sahipti. Süleymaniye Tıp Medresesi, İslâm tarihinde hususi olarak tıp eğitimi verme maksadıyla açılmış ilk kurumdur. Bu medresenin kurulmuş olmasıyla, darüşşifalar ile tıp medresesi bölümleri bir iş bölümüne girmiş, darüşşifalar tıp ilminin pratiğiyle meşgul olurlarken, Süleymaniye Tıp Medresesi tıp eğitiminin teorik yönüyle ilgilenmeye başlamıştır. 700 bin metrekarelik alana kurulan ve yapımı 20 yılda tamamlanan Topkapı Sarayı, mimari ve tıp tarihi açısından büyük önem taşır. Osmanlı Devleti'nin yaşadığı en parlak dönemlere denk gelen 16. -17. yüzyıllar arasında, sarayda 30-35 bin kişinin ikamet ettiği söylenir. Topkapı Sarayı'nda yer alan hastaneler, şehirde meydana gelecek veba gibi salgın hastalıklardan korunması amacıyla sarayın dış kısmında bulunmakta ve bu hastaneler, sarayda yer alan harem mensupları, Enderun ve Birun'da yer alan personel ile hizmet etmekteydi. Enderun hastaneleri, kaynaklarda Saray-ı Bimaran, Oday-ı Gulman-ı Mariz gibi isimlerle anılırdı. Topkapı Sarayı'nda yer alan hastanelerden bir diğeri ise Harem Cariyeler Hastanesi'dir. Sarayda cariyelerin yer aldığı bölüm özerk nitelik taşımaktaydı. Bu bölümde hastanenin yanı sıra kendilerine has mutfak, çamaşırhane, hamam gibi cariyelerin hizmetinde olan bölümler mevcuttu. Cariyeler hastanesi, bulunduğu yer itibariyle kendisini saraydan soyutlamış bir yapı görüntüsündedir ve hasta olan harem ahalisinin haremdeki sağlıklı kişilerden ayrılarak tedavi gördüğü bir kurumdur. Bunun nedeni ise bir dönem verem hastalığının bulaşıcı olduğu düşüncesidir. Topkapı Sarayı'nda haremde bulunan hastanenin yanı sıra haremde ayrıca birde eczane bulunuyordu. İstanbul ili Üsküdar ilçesi sınırları içerisinde yer alan Atike Valide Darüşşifası, 'Valide-i Atik Bimarhanesi' ve 'Toptaşı Nurbanu Valide Sultan Darüşşifası' olarak da bilinir. II. Selim'in eşi ve III. Murad'ın annesi, Nurbanu Sultan'ın Üsküdar'da 1570-1579 yılları arasında cami, medrese, sıbyan mektebi, hankah, darülkurra, darülhadis, tabhane, imaret, hamam ve darüşşifa'dan meydana gelen külliyesinin, darülhadis, darülkurra ve darüşşifa'sı, caminin batısında, birbirine bitişik büyük yapı kitlesi içinde toplanmıştır. Atik Valide Külliyesi Mimar Sinan tarafından inşa edilmiştir. Bu külliye, Mimar Sinan'ın yapmış olduğu tüm eserler gibi döneminde de önemli yapılardan olmakla birlikte içerisinde birden fazla amaca hizmet eden yapılardan müteşekkildir. Kervansaray, imaret ve tabhanenin oluşturduğu kareye yakın yapı bloğunun kuzey batısında yer alan darüşşifa, darülhadis medresesine de bitişik fakat ondan bağımsız iç avlu etrafında düzenlenen bir mekân olarak inşa edilmiştir. Atike Valide Sultan Külliyesinin 1582 tarihli Arapça vakfiyesine göre Darüşşifa'da 2 tabip, 2 cerrah, 2 kehhal, 2 eczacı, 2 çamaşırcı, 2 eczaı kalfası, 1 ferraş, 1 külhancı, 1 kasekeş, 2 şise bakıcısı, 1 kilerci, 1 imam, 1 müezzin görevliydi. Uzun süre faaliyet gösteren darüşşifa, 1841 yılında gerçekleşen ölümlerin sayısında artış olması, görev yapan hekimlerin görevlerinden alınmaları sonucunu doğurmuştur. 1873 yılına gelindiğinde ise darüşşifaya sadece akıl hastaları gelmekte ve sadece bu hastaların tedavileriyle meşgul olunmaktaydı. Bu durumun neticesinde Atike Valide Sultan Darüşşifası, 'Toptaşı Bimarhanesi' olarak anılmıştır. SAVAŞLARDA KULLANILAN İLGİNÇ TEDAVİ YÖNTEMLERİ Osmanlı padişahlarından Sultan I. Ahmed tarafından 17. yüzyılın başında yaptırılmış külliyenin içerisinde, cami, hünkâr kasrı, türbe, sıbyan mektebi, medrese, darülkurra, darüşşifa, imaret, sebiller, dükkânlar ve hamam mevcuttur. Yapımının emrini veren Sultan I. Ahmed, külliye tamamlanmadan evvel hayatını kaybetmiş, külliyenin açılışını I. Mustafa yapmıştır. Külliye, Osmanlı tarihi ile alakalı birçok vakanın etrafında meydana geldiği, klasik dönem tarzında inşa edilen son külliye olmasından dolayı özel bir mana taşır. 17. yüzyılda yapımı tamamlanan hastanenin, yapıldığı dönemde diğer darüşşifalar da faaliyettedir. Darüşşifa, Sultan I. Ahmed Camii'nin sağ tarafında yer alan, yüksek ve manzarası güzel bir arsaya inşa edilmiştir. Darüşşifanın girişi, kuzeydoğu cephesinden yapılmakta ve darüşşifanın tam ortasında havuz bulunmaktaydı. Darüşşifanın avlusunun etrafında revaklar bulunmakta ve darüşşifanın hasta odalarının üzerleri kubbeli biçimdeydi. Ayrıca tarihi belgelerde, darüşşifanın içinde bir mescidin de bulunduğu ifade edilir. Darüşşifa 19. asırda yalnızca, akli dengesini yitiren hastaların tedavisi için kullanılmıştır. Darüşşifa, İstanbul sınırları içerisinde 17. yüzyılda inşa edilen tek sağlık kurumu olmuştur. Aktif olarak faaliyetinin ne zamana dek sürdürüldüğü bilinmemektedir. Darüşşifa yıkılıp eski halinden emare kalmamış duruma gelmesinden sonra, 1866 yılında içerisinde Marmara Üniversitesi Rektörlük Binası olarak yararlanılan Erkek Sanat Okulu (Sanayi Mektebi) yaptırılmıştır. 1843 senesinde Abdülmecid'in validesi Bezmiâlem Sultan tarafından tesis ve inşa ettirilmiş ve iki sene sonra tanzim olunan bir vakıfname ile (Bezmiâlem Gurebayi Müslimîn hastanesi) adı ile Gurebayi Müslimine terk ve vakfedilmiştir. Abdülmecid'in 1839 yılında padişah olması ile valide sultan olan Bezmialem Sultan, oğlunun yaşının 16 olmasından dolayı devlet işlerinde etkili olmuş, I. Abdülmecid'e yardım etmiştir. Bezmiâlem Valide Sultan yakalanmış olduğu amansız bir hastalık sonucunda 3 Mayıs 1853 günü Beşiktaş Sarayı'nda vefat ederek aynı gün Sultan II. Mahmut Türbesi'nde defnedilmiştir. Hastanenin yapılma nedeni, 19. yüzyıl İstanbul'unda bulaşıcı hastalıklarla mücadelede yeterli olunamamasıdır. Bu nedenle hastane arazisi olarak, hastaların salgın hastalıklardan etkilenmemesi gayesiyle, şehrin dışında yer alan, olabildiğince havadar Nakkaş Pala arsası olarak bilinen Yenibahçe çayırının arkasında yer alan arsa tercih edilmiştir. Hastane, günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı 'Bezmiâlem Valide Sultan Vakıf Gureba Eğitim ve Araştırma Hastanesi' ismiyle sağlık hizmeti vermeye devam eder. BULAŞICI HASTALIKLAR VE KORUNMA YOLLARI NELER?

Osmanlı hastaneleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

Osmanlı hastaneleri