Arama
Osmanlı sıbyan mekteplerinde eğitim sistemi
Çocuklara okuma yazma öğretmenin yanında dinin adap, erkan ve Kur'an-ı Kerim eğitim veren sıbyan mektepleri, Osmanlı döneminde oldukça özen gösterilen kurumlar arasındaydı. "Çocuk yaşken eğilir" anlayışını düstur edinen Osmanlı medeniyeti, her şeyden evvel çocukların eğitimine odaklandı. Çocuk eğitiminin bu denli üzerine titrendiği bir imparatorlukta, eğitim sistemi nasıldı, sıbyan mekteplerinin işlevleri nelerdi, Osmanlı'daki sıbyan mektepleri hangileriydi? Tüm bu soruların cevabını siz Fikriyat okurları için inceledik.
Medeniyetin tüm izlerini eserine taşıyan Evliya Çelebi, gezip dolaştığı yerlerdeki sıbyan mekteplerini de eserine kaydetmişti. Evliya Çelebi'ye göre 17. yüzyılda İstanbul'da 2.000'e yakın mektep vardı. Eserinde sıbyan mektebi öğrencilerinden "ciğerin köşesi, çok sevilen, evlat" anlamında kullanılan Farsça "ciğerkuşe" olarak bahsetmişti. Çelebi, eserine çocukları daima sevgi, şefkat ve muhabbetle konu etmişti.
Günümüzde eğitimi kolaylaştırma, oyunla öğretme metodu; Osmanlı döneminde de kullanılan yaygın bir sistemdi. Elifbedeki harfler kimi zaman hece tekerlemeleriyle ezberlenir, kimi zaman da muallimler tarafından şekil itibariyle benzedikleri nesneler üzerinden tanıtılır ve çocuğun zihnine bu şekilde yer etmesi sağlanırdı.
Örneğin; "elif" oklava gibi; "be" çanak gibi…
"Hep bir ağızdan söylenen dua veya ilahi" olarak adlandırılan "gülbank", Yeniçerilerde olduğu gibi sıbyan mektebi öğrencilerinin arasında da yaygındı. Öğrenciler bu gülbankları hep bir ağızdan ve yüksek sesle okurdu. Çocuklara ezberletilen ilahilerin çoğunluğu Yunus Emre ile Niyazi Mısri'den seçilmişti.
Meşrutiyet devrinde de eski ilahiler mahalle ve köy mekteplerinde kalmış, iptidai (ilkokul) adını alan yeni okullarda, programa eklenen musiki derslerinde vatani şarkılar ve marşlar okunmaya başlanmıştı.
Erhan Afyoncu'nun mezkur yazısına göre, öğrenciler Kur'an'da belli bir yere geldiğinde hocasının elini öpüp, hocanın yardımcılarından biriyle evine giderdi. Evde büyüklerinin elini öperek eğitiminin belli bir seviyeye geldiğini gösterirdi. Öğrencinin ailesi durumlarına göre hocanın yardımcısına bir hediye verirdi.
Öğrencilerin hatim indirmelerinde tören yapılırdı. Öğrencinin ailesi ziyafet hazırlar, hocaya hediyeler verirdi.
İlk okuma yazma tahsilinin verildiği bu mektepler, Osmanlı döneminde 19. yüzyıla kadar mecburi değildi. Koçu'nun mezkur eserinde aktardığına göre ailelerin çocuklarını bu mekteplere göndermesi toplumsal düzende bir statü göstergesiydi.
Sıbyan mekteplerinde eğitim üç veya dört yıl sürerdi. Öğrenciler maddi durumları ve yeteneklerine göre seçimlerde bulunurdu. Genellikle maddi durumu iyi olan esnaf ve tüccar çocukları, Kur'an-ı Kerim'i öğrendikten sonra mektepten alınırdı. Okuma yazma öğrenen ve bu konuya istidadı olan çocuklar, gelecekte devlet kapısına girme hayalleri taşıyorsa bir kaleme katip adayı olarak girerdi. Tahsil hayatına devam edecek çocuklar ise bir medreseye talebe olarak yazılırdı.