Arama
Osmanlı tarihçiliği hakkında bilinmesi gereken 22 detay
Osmanlı tarihçiliğinin başlangıcı, devletin kuruluş tarihine bakıldığında oldukça geç bir döneme rastlar. Devlet-i Aliyye'nin kuruluşuna dair bilgiler konusunda tarih kitaplarında da oldukça az bilgi bulunur. O dönemi aydınlatan en önemli eserlerin başında ise Bizans tarihçilerinin ve dönemin ünlü seyyahlarının kaleme aldığı kitaplar gelir. Peki, Osmanlı tarihine dair ilk eser ne zaman yazıldı? Osmanlı tarihçiliğinin özelliği nedir? Vakanüvis nedir? Şehname nedir? En ünlü Osmanlı tarihçileri kimlerdir? Bu soruların cevaplarını derledik.
İlk Osmanlı tarihi 15'inci yüzyılın başlarında yazılan Yahşi Fakih Menakıbnamesi'dir. Ancak bu eser bugün mevcut değildir. Yahşi Fakih, Orhan Gazi'nin İmamı İshak Fakih'in oğludur. Eserini yazarken kendi gördüklerinin yanı sıra, babasının şahit olduğu ve duyduğu hadiseleri de kullanmış olmalıdır.
İlk devirlere ait önemli bilgiler veren bir tarih kaleme alan II. Bayezid devri tarihçisi Aşıkpaşazâde, 1413'te Geyve'den geçerken hastalanmış, misafir olduğu Yahşi Fakih'in evinde, ev sahibinin yazdığı kitabı görüp, okuyarak kendi tarihini yazarken bu bilgileri kullanmıştır.
Bugün elimizde mevcut en erken Osmanlı tarihi 15'inci yüzyılın başlarında yazılan Ahmedî'nin İskendernâmesi'dir. 1412 veya 1413'te ölen Ahmedî manzum olan bu eserinde Büyük İskender menkıbesinden hareketle felsefe, ilahiyat, tıp ve tarihten söz eder. 8 bin beyitten fazla, uzun bir mesnevi türündeki İskendernâme'nin sadece 340 beytinde Osmanlı tarihinden bahsedilir.
Ertuğrul Gazi'den Yıldırım Bayezid devri ortalarına kadar gelen ve Emir Süleyman'a sunulan eserin Dâstân-ı Tevârih-i Mülûk-ı Âl-i Osmân isimli bölümü Osmanlı tarihi hakkında bazı bilgileri ihtiva etmektedir. 1390'da yazılan bu esere, müellif daha sonra 1410 yılına kadar olan hadiseleri de ilave etmiştir.
Ahmedî'nin eserinden sonra gelen ilk dönem Osmanlı tarihinin kaynaklarından biri de tarihi takvimlerdir. Saray takvimleri diye de adlandırılan bu kısa metin manzumeleri Hz. Âdem'den itibaren peygamberlerin ve halifelerin kronolojik listeleri ile Selçuklu, Osmanlı ve Karamanlıların tarihlerine ait önemli olayları ihtiva ederler.
Bu takvimlerde ayrıca kehanetler ve rüya tabirleri ile ilgili bilgiler de bulunur. Altı tanesi yayınlanan bu takvimlerin çoğunluğu II. Murad devrinde hazırlanıp padişaha sunulmuştur.
Bu takvimlerde kısa bilgiler bulunsa da zaman zaman önemli noktalara değinilmiştir. Mesela bu takvimlerde, Osmanlı kroniklerinde "Düzmece" olarak nitelenen Şehzade Mustafa'nın Yıldırım Bayezid'in gerçek oğlu olduğu açıkça ifade edilmiştir.
Takvimlerde olayın geçtiği yıl verilmeyip takvimin hazırlandığı yıldan ne kadar önce meydana geldiği zikredilir. Bazı takvimler daha sonra tarihçiler tarafından ele alınıp biraz süslenerek tarih kitabı haline getirilmişlerdir.
Fatih Sultan Mehmed'in hükümdarlığı Osmanlı tarihinin en önemli dönemi olmasına rağmen tarihçilik bu yıllarda da fazla gelişmemiştir. Bu dönemde yazılmış üç tarih kitabı vardır. Bunlar: Enverî'nin Düstûrnâme isimli eseri, Şükrullah bin Şehabeddin Ahmed'in Behçetü't Tevârîh isimli Farsça tarihi ve Veziriazam Karamanî Mehmed Paşa'nın Tevârih-i Selâtinü's Sultaniye isimli Arapça eseridir.
Osmanlı tarihine ait teferruatlı bilgi veren ilk eserler 15'inci yüzyılın ikinci yarısında II. Bayezid devrinde yazılmıştır.