Arama
Osmanlı’da basılan ilk kağıt paranın serüveni
Kâğıt paranın geçmişten günümüze uzun bir yolcuğu vardır. Osmanlı'da ilk kağıt para, iç borçlanma nedeniyle kullanıldı. Bitmeyen savaşlar neticesinde mali sıkıntılara çözüm olarak ortaya kondu. Sultan Abdülmecid döneminde "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere" adıyla bastırıldı. Peki, neden bazı paralar posta pullarının üzerine basıldı?
📌 Akçe, Osmanlı'nın esas para birimiydi. Akçe tabiri, "gümüşten gelen beyazlık" anlamında kullanılıyordu. Osmanlı'da mangır, para ve kuruş birimleri vardı. 8 büyük mangır, 1 akçe ediyordu. 3 akçe, 1 para değerinde iken, 40 para da 1 kuruşa eşit oluyordu.
📌 Alışverişlerde ufaklık ihtiyacını karşılamak için I. Murad döneminden itibaren bakır paralar basıldı. İki ebatta basılan bakır paraların büyüklerinin sekizi ve küçüklerinin yirmi dördü bir gümüş akçeye eşitti. Fakat hazineye yapılan ödemelerde bakır paralar kabul edilmemekteydi.
📌 Paranın değerinin korunması için çeşitli önlemler alındı. İstanbul ve Mısır'da basılan Eşrefi altınlar ağırlık ve ayar bakımından birbirini tutmuyordu. Osmanlı paraları, İstanbul'da basıldıktan sonra Mısır'da eritilerek orada daha düşük ayarlı Mısır altını olarak dağıtılıyordu. Bu durumu engellemek için sikkelere bakır ve gümüş ilave ederek tuğra bastırıldı.
📌Osmanlı hazinesi, zamanla içerisine düştüğü sıkıntıyı hafifletmek için mali yapılanmalara başvursa da resmi paranın değer kaybetmesinin önüne geçilemedi. Akçenin yerini önce içinde % 70 gümüş, % 30 bakır bulunan para aldı. Daha sonra da bunun yerini kuruş ve nihayet lira almaya başladı.
📌 Maliyenin sıkıştığı, devletin acil paraya ihtiyacı olduğu dönemlerde, saraydaki altın ve gümüş takımların darphaneye gönderilerek bunlardan para bastırılırdı. Savaş gibi olağanüstü hallerde, halktan bir defaya mahsus olmak üzere vergi alınırdı. Fakat 19. yüzyılda bu vergilerin alınmasına da imkân kalmayıp maliyenin darboğaza girmesiyle başka çareler arandı.
📌18. yüzyılda bitmeyen Rus harpleri beraberinde iç borçlanmayı da getirdi. Gümrük, maden, liman gibi hazine hisselere ayrılarak, kâr getiren tahviller gibi halka arz edildi. Fakat istenilen sonuç alınamadı.
Osmanlı, kağıt parayla ilk kez 1840 yılında Sultan Abdülmecid döneminde tanıştı.
📌Bitmeyen savaşlar, devletin finansal darboğaza girmesine neden oldu. Mali sıkıntıları azaltmak amacıyla bürokratlar, kâğıt para fikrini ortaya attı. 1840 yılında "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere " adıyla bastırıldı. Fakat bugünkü kullanımından farklı olarak iç borçlanma aracı olarak kullanıldı, yani faizliydi.
📌 Hazine bonosu gibi olan bu paralar elle yapıldı ve her birine resmi mühür basıldı. Kaimenin faiz vadesi gelince, ödeme esnasında mühürlenen paraya delik açılır ve son vade esnasında kâğıt para devlette kalarak yok edilirdi.
📌 Büyük ebatlı ve nakit para hükmünde olan kaimelerin tedavül süresi sekiz yıldı. Kaimelerin faizli olmasının nedeni esham denilen borç para senetlerinden daha cazip hale getirmekti. Ödenecek faizlerine İstanbul gümrüğü malından karşılık gösterildi.