Arama
Osmanlı’da basılan ilk kağıt paranın serüveni
Kâğıt paranın geçmişten günümüze uzun bir yolcuğu vardır. Osmanlı'da ilk kağıt para, iç borçlanma nedeniyle kullanıldı. Bitmeyen savaşlar neticesinde mali sıkıntılara çözüm olarak ortaya kondu. Sultan Abdülmecid döneminde "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere" adıyla bastırıldı. Peki, neden bazı paralar posta pullarının üzerine basıldı?
📌 Paranın değerinin korunması için çeşitli önlemler alındı. İstanbul ve Mısır'da basılan Eşrefi altınlar ağırlık ve ayar bakımından birbirini tutmuyordu. Osmanlı paraları, İstanbul'da basıldıktan sonra Mısır'da eritilerek orada daha düşük ayarlı Mısır altını olarak dağıtılıyordu. Bu durumu engellemek için sikkelere bakır ve gümüş ilave ederek tuğra bastırıldı.
📌Osmanlı hazinesi, zamanla içerisine düştüğü sıkıntıyı hafifletmek için mali yapılanmalara başvursa da resmi paranın değer kaybetmesinin önüne geçilemedi. Akçenin yerini önce içinde % 70 gümüş, % 30 bakır bulunan para aldı. Daha sonra da bunun yerini kuruş ve nihayet lira almaya başladı.
📌 Maliyenin sıkıştığı, devletin acil paraya ihtiyacı olduğu dönemlerde, saraydaki altın ve gümüş takımların darphaneye gönderilerek bunlardan para bastırılırdı. Savaş gibi olağanüstü hallerde, halktan bir defaya mahsus olmak üzere vergi alınırdı. Fakat 19. yüzyılda bu vergilerin alınmasına da imkân kalmayıp maliyenin darboğaza girmesiyle başka çareler arandı.
📌18. yüzyılda bitmeyen Rus harpleri beraberinde iç borçlanmayı da getirdi. Gümrük, maden, liman gibi hazine hisselere ayrılarak, kâr getiren tahviller gibi halka arz edildi. Fakat istenilen sonuç alınamadı.
Osmanlı, kağıt parayla ilk kez 1840 yılında Sultan Abdülmecid döneminde tanıştı.
📌Bitmeyen savaşlar, devletin finansal darboğaza girmesine neden oldu. Mali sıkıntıları azaltmak amacıyla bürokratlar, kâğıt para fikrini ortaya attı. 1840 yılında "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere " adıyla bastırıldı. Fakat bugünkü kullanımından farklı olarak iç borçlanma aracı olarak kullanıldı, yani faizliydi.
📌 Hazine bonosu gibi olan bu paralar elle yapıldı ve her birine resmi mühür basıldı. Kaimenin faiz vadesi gelince, ödeme esnasında mühürlenen paraya delik açılır ve son vade esnasında kâğıt para devlette kalarak yok edilirdi.
📌 Büyük ebatlı ve nakit para hükmünde olan kaimelerin tedavül süresi sekiz yıldı. Kaimelerin faizli olmasının nedeni esham denilen borç para senetlerinden daha cazip hale getirmekti. Ödenecek faizlerine İstanbul gümrüğü malından karşılık gösterildi.
📌160 bin Osmanlı altını karşılığında çıkarılan bu ilk paralar, piyasada 400 bini buldu. Kaimeler 500 kuruşluktu. 1 kaime 200 kuruşa denk geliyordu.
📌 Paranın en büyüğü 500, en küçüğü 10 kuruşluktu. Aynı yıl, 400 bin lira karşılığında 50, 100 ve 500 kuruşluk olarak, daha küçük boyda basıldı. Basılan ilk paraların ön yüzünde üstte tuğra, altta Maliye Nazırı'nın mührü, arkasında ise "Nezâret-i Celîle-i Maliye" damgası vardı.
📌Kaimeler, tedavüle çıktığı andan itibaren birtakım problemleri de beraberinde getirdi. Seri numarası bulunmayan ve elle yazılan bu paraların taklidi kolayca yapılıyordu. Bunun neticesinde Amerika ve Avrupalı kalpazanlar birçok sahte kaimeyi piyasaya sürdü.