Arama
Osmanlı'da hapishaneler ve mimarileri
Modern anlamda hapishane, Sanayi Devrimi ile beraber Avrupa'da ortaya çıkan bir cezalandırma biçimi yapısıdır. Osmanlı Devleti'nde ise Tanzimat Fermanı sonrası tüm alanlarda olduğu gibi Avrupalılaşmanın bir sonucu olarak teşkilatlı bir hal alır. Osmanlı'da önceden suçluların bekletildikleri mahbesler, suçluların ıslah edildiği hapishanelere dönüştürülür.
📌 Osmanlı Devleti'nin eyalet merkezlerinde zindan, şehir surlarında bir kule veya korunaklı bir yapıda mahzen olarak kullanılan yerdi. Osmanlı'da hapis, bir ceza kurumu olmaktan ziyade, muhakeme öncesi kısa süreli tutuklama yeri olma görevini görüyordu.
📌 Modern hapishane kavramı ise ancak 19. yüzyılla birlikte başlayan batılılaşma hareketleriyle Osmanlı'da yerleşmeye başladı. Kanun-ı Esasi ile birlikte zindan anlayışından hapishane anlayışına bir geçiş söz konusu oldu ve bu konuda yapılacak faaliyetler için nizamnameler yani düzenlemeler yayımlandı.
📌 1831 itibariyle İstanbul zindanları payitahttan kaldırıldı ve İbrahim Paşa Sarayı'nın bir kısmı Hapishane-i Umumi haline getirildi. Osmanlı Devleti'nde hapis cezası ise ilk kez Tanzimat Dönemi'nde kabul edilen kanunlarla kabul edildi.
📌 1840'tan sonra gerçekleştirilen reformla birlikte Osmanlı mahkemelerine yeni düzenlemeler getirildi ve Avrupa'dan etkilenilerek yapılan değişiklikler, Osmanlı'da Avrupa tarzı hapishanelerin de oluşmasına zemin hazırladı.
📌 Osmanlı Devleti'nde, özgürlüğün önemli bir kavram olmasından dolayı bir ceza olan hapis, diğer cezaların özellikle de para cezasının yerini hızlıca alabildi. 1858 yılında Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun çıkmasıyla Osmanlı yargı sistemi hapishaneler ile resmen tanıştı.
📌 1858 yılı Ocak ayında meclisin Abdülmecid tarafından kabul gören İngiliz raporu, Osmanlı ceza infaz sisteminde yer alan kapatma mekanlarının ilk kez hapishane başlığı altında toplanmasına neden oldu.
📌 Osmanlı Devleti'nde 1840'lardan itibaren yapımına başlanan hapishanelere karşın Meclisin tasarladığı şekildeki ilk örnek hapishane ancak 1870'te tamamlanabildi. Bu hapishane 1870 yılında Sultanahmet'te açıldı.
Bilgi notu:
Hapishane tasarlamak çok yönlü ve kompleks bir üretim gerektirdiği için hazırlanması uzun süren süreçlere neden olabilir.
📌 1878 Berlin Antlaşması'na kadar geçen dönemde, ülkenin hemen her yerinde yeni hapishaneler yaygınlaştı. Diyarbakır, Kırklareli, Sivas ve Doğu Anadolu'nun diğer vilayetlerinde hapishaneler yapılması için çalışmalar başlatıldı.
📌 İlk tasarlanan hapishaneler nemli ve soğuk havalarda ısınma problemi teşkil ediyordu. Isınma probleminin bir sonucu olarak da mahkumlar sıhhi yönden rahatsızlıklara düçâr oluyordu.
Bilgi notu:
Hapishane tasarımının Osmanlı'nın mimari eserler repertuarına sonradan dahil olması ve batıdan buraya taşınan bir tür olması, ilk imar edilen örneklerinde mimari olarak bazı eksik yönler bulunmasına neden olmuştur.