Arama
Osmanlı’da kütüphane mimarisi
Kütüphaneler kültürümüzü ve geleneğimizi geleceğe taşıyan insanların en yakın arkadaşlarıdır. Pek çok bilgi ve belgeler dijitalize olup internet sahasına taşınmış olsa da kitapların ve kütüphanelerin, uygarlık birikimimizi devam ettirme görevi devam ediyor. Osmanlı Devleti gibi yarım yüzyılın üzerinde ayakta kalan bir medeniyet eşsiz bir kütüphane kültürüne sahiptir. Peki, Osmanlı Devleti'nde kütüphanelerin müstakil olarak inşası ne zaman başladı ve kütüphanelerin mimarisi nasıldı?
📌 Sadrazam Râgıb Paşa tarafından 1762 yılındada Koska caddesi üzerinde kurulan kütüphane, küçük bir avlu ortasında müstakil bir haldedir.
📌 Burada daha farklı bir mimari kendisini gösterir. Kütüphane binasının ortasındaki dört sütun üzerinde bir kubbe ve köşelerde dört küçük kubbe ile aralarda dört kemer yer alır. Binanın içinin çiniler ile kaplı olması okuyucuya olduğundan daha geniş bir mekandaymış hissi verir.
📌 Cami avlusunun caddeye komşu bir köşesinde türbe ile bir sebil bulunur. Hekimoğlu Ali Paşa Camii Kütüphanesi'nde karşılaştığımız gibi burada da kütüphanenin ortasında kitap muhafaza etmek üzere müzeyyen bir kafes bulunur.
Napolyon'un Doğu düşlerini sona erdiren Osmanlı karşısındaki büyük hezimeti
📌 Çok beğenilmiş olacak ki Ragıp Paşa Kütüphanesi'nin planı 1775 yılında Kazasker Damadzade Murad Efendi'nin hibe ettiği Çarşamba'daki alana de aynen tekrarlanır.
📌 Çarşamba'da farklı olarak giriş holü ve revakı yerine kapıyı muhafaza eden bir sundurma(saçak) yapılır.
📌 18. yüzyılda genel olarak cami ve külliye çevrelerine yayılan kütüphane yapıları 19. yüzyıla geldiğimizde şehrin muhtelif semtlerine dağılmaya başlar.
Zamana meydan okuyan ilim merkezi: Koca Ragıp Paşa Kütüphanesi
📌 Üsküdar'da 1718'de Selim Ağa, Galata'da, Mevlevihane kapısı üstünde 1828 tarihin Halet Efendi, Yerebatan Caddesi üzerinde 1845 tarihinde Esad Efendi, Eyüp'te Hüsrev Paşa kütüphaneleri inşa edilir.
📌 İstanbul'un bugün en mühim üç kütüphanesi esasında ilk yapıldığında kütüphane yapısı olarak inşa edilmez, fakat sonradan kütüphaneye çevrilir. Bu kütüphanelerden ilki:
📌 Fatih'te Feyzullah Efendi medresesinde Ali Emiri Efendinin kitaplarının bulunduğu Millet Kütüphanesidir.
Tarihin tozlu sayfalarında kalan gizemli kütüphaneler
📌 İkincisi, Bayezid Külliyesinin imaret ve kervansarayının büyük ölçüde bir tamirden sonra 1882'de kurulan umumi kütüphanedir. Sonradan bu nadide kütüphaneye imaret-aşhane binası da ilave edilir ve ruhları doyuran ilmin yanına dilenci ve fakir halkın rızkına vesile olunur.
📌 Üçüncü büyük kütüphane Süleymaniye manzumesinin iki medresesinin yerine kurulan Süleymaniye Umumi Kütüphanesidir.
📌 İstanbul'un dağınık vakıf kütüphaneleri, son 50 yıl içinde yavaş yavaş burada toplanır ve içinde en değerli eserler barındırır.
Ahlak, erdem, gelenek gibi kavramlar insanlar ve nesiller aracılığıyla geleceğe aktarılırken, kültür, medeniyet, ilim, bilgide ancak kitaplarla muhafaza edilir. Zihnin hücreleri arasında ince bağlantıyı yakalayacak nüans, tarihin perdelerinden hazır zamanın sofrasına akan ilimde münderiçtir. Hiç şüphesiz şahıslarımızın davranışları, şehirlerimizin kalbinden sokaklarımıza pompalanan hikmetten payını alır. Kütüphane feyz dolu bir kalp gibi şehrin damarlarında ferdin zerrelerine nüfuz eder. Yüce Osmanlı'yı yüzyıllarca arifane ayakta tutan sır, kütüphanelerde kitaplar arasındaki satırlarda saklıdır.