Arama
Osmanlı’da kütüphane mimarisi
Kütüphaneler kültürümüzü ve geleneğimizi geleceğe taşıyan insanların en yakın arkadaşlarıdır. Pek çok bilgi ve belgeler dijitalize olup internet sahasına taşınmış olsa da kitapların ve kütüphanelerin, uygarlık birikimimizi devam ettirme görevi devam ediyor. Osmanlı Devleti gibi yarım yüzyılın üzerinde ayakta kalan bir medeniyet eşsiz bir kütüphane kültürüne sahiptir. Peki, Osmanlı Devleti'nde kütüphanelerin müstakil olarak inşası ne zaman başladı ve kütüphanelerin mimarisi nasıldı?
📌 17. yüzyıla geldiğimizde ilk müstakil kütüphane örnekleri ile karşılaşırız. Bu ilk kütüphaneler vakıf olarak tesis edilir.
📌 Bu tarihlerden itibaren ''Osmanlı kütüphane mimarisi'' başlığı adı altında inceleyebileceğimiz bir alan ortaya çıkar.
📌 Osmanlı kütüphane mimarisinin ilk örneği olarak Köprülü Kütüphanesi, 1611 yılında Divanyolu'nda Köprülüler Manzumesi yakınında inşa edilir.
📌 Köprülü Kütüphanesi, Osmanlı kütüphane mimarisinin ilk örneği olmasından kaynaklı olarak bir abide niteliği taşır. Kütüphane vakfiyesi Fazıl Ahmet Paşa'ya aittir.
📌 18. asıra gelindiğinde, Osmanlı kütüphane mimarisi bünyesine birtakım yenilikler girmeye başlar. Bu yüzyıla kadar olan kütüphaneler işlevsellik merkeziyetli olsa da, bu tarihten sonra inşa edilen kütüphanelerde süslemelerin ve estetik unsurların da artık yapı elemanlarına, cepheler kısmen yansıdığını görebiliriz.
📌 Tarihi yarımadada başka bir yapıda eşine benzerine rastlayamadığımız istirahat revakı, Feyzullah Efendi Kütüphanesi'nde kütüphanelere ve okuyuculara verilen değerin büyüklüğünü ispat edercesine tüm dikkat çekiciliği ile nazara çarpar.
📌 1715 yılında Vefa'da tesis edilen Şehid Ali Paşa Kütüphanesi'nin olağanüstü nispeti ve zarif hatları, kütüphane mimarisinde estetik kaygının doruk noktalara çıktığını gösterir.
📌 Cami çevrelerinde kurulan kütüphanelerden birisi de Hekimoğlu Ali Paşa Camii Kütüphanesi'dir. Farklı olarak dış avlu kapısı kemerinin üzerine kurulan bu kütüphanenin strüktürü ve bir duvar üzerine kurulması oldukça ilginç ve bir o kadar eşsizdir.
📌 Kütüphanenin hemen altındaki kapı, bir dehliz gibi çalışarak, kütüphane altında devamlı havanın işlemesini ve bir sirkülasyon oluşturmasını sağlar.
📌 Hemen okuma salonunun önündeki ferah, geniş, etrafı açık üstü kapalı dinlenme balkonu Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi Kütüphanesi'ne, Osmanlı kütüphane yapıları arasında farklı bir yer kazandırır ve bir şaheser olarak tanımlanmasını sağlar.
📌 Kütüphanenin içindeki hususi kitaplık bile bu esere şaheser hüviyetini kazandırmak için yeterlidir. Bu kitaplık yer kazanmak ve haşerattan kitapları muhafaza etmek için ayaklar üstündedir.
📌 Ayasofya Kütüphanesi, 1740 yılında l. Mahmut'un isteği üzerine Ayasofya Camii'nin takviye payandaları arasında inşa edilir.
Takviye payandası: Özellikle Ayasofya'da karşılaştığımız, yapıyı ayakta tutmak, herhangi bir deprem veya kuvvete karşı korunabilmesini sağlamak için inşa edilmiş destek.
📌 Ayasofya Kütüphanesi dışarıdan çok süslü bir görünüme sahip olmamasına rağmen, içerisindeki daha eski binalardan getirilip burada kullanıldığı rivayet edilen dökme tunç parmaklığı, 16-17. asra ait çinileri, yaldızlı ve boya nakışlı kitap dolapları ile müthiş estetiğe sahiptir.
📌 Ayasofya Kütüphanesi ile yakın yıllarda inşa edilen diğer camilerde de bu estetik tavır göze çarpar. Dolayısıyla I. Mahmut döneminde kütüphane yapılarına büyük bir önem verildiği söylenilebilir.
Ayasofya cami olduğu dönemde nasıl görünüyordu?