Arama
Osmanlı'daki kıble pusulaları: Kıblenüma
Modern teknolojinin olmadığı dönemlerde Müslümanlar, namazlarını doğru kılabilmek adına kıble yönünü tayin eden bir alet geliştirdiler: Kıblenüma… Bu buluş zamanını beş vakit namaza göre ayarlayan Müslümanlar için büyük bir ihtiyaçtı. Peki, aynı zamanda bir sanat eseri niteliği taşıyan kıblenümalar nasıl dizayn edildi? Kıblenin yönü nasıl bulunurdu? İşte Yahya Bey'in şiirlerine kadar konu olan kıblenüma hakkında detaylar…
⏳Müslüman bilim adamları öncülük ederek, Avrupa'da sonradan takip ve taklit edilen pek çok kitaplar yazıp aletler icat etmişlerdi. Bu icatlardan biri de kıbleyi gösteren kıblenümalardı. Kıblenümalar kıbleyi belirleyebilecek bir aracın gerekliliğinden doğdu.
⏳Namaz vakitlerini ve kıbleyi belirleyebilmek isteyen Müslüman astronomlar tarafından geliştirilerek kullanım alanı genişletildi.
İslam uygarlığında zaman hesaplamalarını sağlayan usturlaplar
⏳Kabe'nin yönünü doğru olarak belirleyebilmek için kullanılan kıblenünamelar, "kıble gösteren alet" anlamında kullanıldı. Arapça 'kıble' kelimesinin yanına Farsça 'gösteren' demek olan 'nüma' sözü eklenerek terkip edilmiştir.
⏳Pusula kelimesi aynı zamanda Osmanlıcada kıblenümâ "kıble göstericisi", halk arasında kıblenâme gibi tabirlerle karşılandı.
⌛Kıblenümanın temelinde pusula ile güneş saatinin bir araya getirilmesi tekniği yatıyordu.
⏳Üzerinde basit bir pusulanın, bir ibrenin ve şehir isimlerinin bulunduğu kıblenüma, cep saatlerini andırırdı.
⏳Kıblenüma, usturlabın bir çeşidiydi. Pek çok çeşidinin olması, Arap-İslam döneminde kaydettiği gelişimin seviyesini göstermektedir.
⏳En güzel örnekleri pirinç olan kıblenümalar, ahşap ve bronz gibi maddelerden de yapılmıştı.
⏳Üzerinde basit bir harita, bir pusula, bir ibre, alt kısmında da belli başlı şehirlerin isimleri vardı. Şehirler coğrafi konumlarına göre sıralanmışlardı.
⏳Bu aletlerle kıblenın rotasını bulmak zor değildi. Kabe'nin yönü belirleneceği zaman önce pusula ile kuzeyin neresi olduğu bulunur, sonra ibrenin bir ucu içerisinde veya civarında bulunulan şehre getirilirdi.
⏳İbrenin diğer ucunun güneydoğuya düşen Kabe ile yaptığı açı göz önüne alınır, kıblenüma elde sabit tutularak yüz bu açı doğrultusunda güneydoğuya çevrilir ve Kıble bulunmuş olurdu.
⏳Osmanlı döneminde çok yaygın olan kıblenümalar, 19. asrın son senelerine kadar rağbet gördü.