Arama
Osmanlıların evlerinden dünyayı seyrettikleri köşk: Cihannüma
Osmanlı Devleti'nde halkın ikamet ettiği evler Türklerin Orta Asya'da barınma amacıyla kullandıkları çadırların gelişip düzenlenmesiyle planlı bir yapıya bürünmüştür. Osmanlı'nın çok çeşitli coğrafyalara hükmetmesiyle beraber geniş bir yayılım alanı bulan bu konutlar, bulunduğu yerlerde kendine bazı karakteristik özellikler katar. Bu karakteristik özelliklerden birisi de cihannümalar ve seyir köşkleridir. Peki, Osmanlıların evlerinden manzarayı seyrettikleri ve ferahlama alanı olarak kullandıkları cihannüma nedir ve özellikleri nelerdir?
🔹 Osmanlı'nın hükmettiği topraklarda özellikle Türk evlerinde sıkça rastladığımız cihannümalar geniş bir coğrafyada gelişim gösterir.
🔹 Bu cihan devletinin siyasi olarak da zorda olduğu zamanlarda dahi cihannümalar, Türk evlerinde varlığını göstermeye devam eden bir mimari unsurdur.
🔹 Ancak XX. yüzyıl dolaylarına gelindiğinde değişmeye başlayan mimari üslup ve hayat tarzı ile cihannümalar önemini yitirmeye, yavaş yavaş kaybolmaya yüz tutar.
Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları
🔹 Cihannüma esasında Farsça kökenli bir kelimedir ve dünyayı gören anlamına gelir.
🔹 Osmanlı konut mimarisinde ise genellikle çatı arasında manzarayı rahat görebilen, cephesi ve etrafı camekanlarla çevrili odacık olarak yerini alır.
🔹 Bir kule veya kasır olarak bağımsız bir mekan şeklinde de karşımıza çıkan cihannümaların ilk örnekleri Topkapı ve Edirne Sarayı'nda yer alır.
Osmanlı Sarayları hangileridir? Hanedana ev sahipliği yapan Osmanlı Sarayları…
🔹 Osmanlı döneminde de Türk evlerinde sıkça kullanılan cihannümalar için genellikle "Köşk oda","Yıldız Köşkü" veya "Kuşkondu" isimleri kullanılır.
🔹 Kuşkondular genellikle selamlık bölümünden merdivenle çıkılan, çatı katlarında kule şeklinde bütün manzaraya hâkim mimarisiyle herkesin kullanmak istediği nadide mekanlardır.
🔹 Yazın sıcak günlerinde bunaltıcı havadan kaçmak, keyifle manzarayı seyretmek, kalabalık vakitlerde bir kenara çekilmek gibi amaçlarla kullanılan bu mekan farklı süslemeleri ve şaşırtıcı biçimleri ile Osmanlı konut yapısında önemli bir yer edinir.
🔹 Farklı geometrik şekillerle inşa edilen cihannümalar Osmanlı konut mimarisinde tipolojik olarak üçe ayrılır ve bu başlıklar altında incelenirler:
↪ Çatı üzerinde tamamen bağımsız olarak inşa edilen cihannümalar
↪ Çatının ön yüzüne inşa edilen cihannümalar
↪ Bağımsız kule veya köşk şeklinde inşa edilen cihannümalar
🔹 Bu grupta incelenen cihannümalar çatı üzerinde yapıdan neredeyse bağımsız inşa edilen pencereleri ile dört bir yana açılan mekanlardır. Özellikle Osmanlı'da ki geleneksel Türk evlerinde cihannümaların bu çeşidi ile karşılaşılır.
🔹 Anadolu'da konak olarak tabir edilen birden fazla kata sahip ve büyük yapılarda genellikle bu tarz kuşkondulara rastlanılır. Silindirik veya çokgen bir yapıları varken yükseklikleri genellikle bir insan boyunu aşacak kadardır.
🔹 Bu tarz ile inşa edilmiş cihannümaların en net örnekleri yaygın olarak bilinen:
↪ Sakarya-Taraklı'daki Fenerli Ev'de,
↪ Sivas-Divriği'deki Tevrüz Evi'nde,
↪ İstanbul boğazındaki Cemil Molla Yalısı'nda ve
↪ Mardin-Midyat'taki Konuk Evi'nde karşımıza çıkar.
🔹 Ayrıca Osmanlı saray mimarisinin neredeyse bütün özelliklerini gösteren ve saray mimarisini anlatmada adeta bir kitapçık özelliği gösteren İshak Paşa Sarayı bu özellikteki cihannümalar ve seyir kuleleri ile donatılmış bir yapıya sahiptir.
🔹 İshak Paşa Sarayı'nın günümüze kadar ulaşmayan bir parçası olan cihannüma, harem bölümünün terasında hem aşağıda bulunan manzaraya hem de sarayın bir bölümüne hakim bir noktadaydı.
🔹 Cihannüma, eski dönemlere ait gravüllerden anlaşıldığı üzere sivri kemerli oyuklar içerisinde dikdörtgen pencereli avluya bakan bir özellikteydi.