Arama
Osmanlıların evlerinden dünyayı seyrettikleri köşk: Cihannüma
Osmanlı Devleti'nde halkın ikamet ettiği evler Türklerin Orta Asya'da barınma amacıyla kullandıkları çadırların gelişip düzenlenmesiyle planlı bir yapıya bürünmüştür. Osmanlı'nın çok çeşitli coğrafyalara hükmetmesiyle beraber geniş bir yayılım alanı bulan bu konutlar, bulunduğu yerlerde kendine bazı karakteristik özellikler katar. Bu karakteristik özelliklerden birisi de cihannümalar ve seyir köşkleridir. Peki, Osmanlıların evlerinden manzarayı seyrettikleri ve ferahlama alanı olarak kullandıkları cihannüma nedir ve özellikleri nelerdir?
🔹 Osmanlı döneminde de Türk evlerinde sıkça kullanılan cihannümalar için genellikle "Köşk oda","Yıldız Köşkü" veya "Kuşkondu" isimleri kullanılır.
🔹 Kuşkondular genellikle selamlık bölümünden merdivenle çıkılan, çatı katlarında kule şeklinde bütün manzaraya hâkim mimarisiyle herkesin kullanmak istediği nadide mekanlardır.
🔹 Yazın sıcak günlerinde bunaltıcı havadan kaçmak, keyifle manzarayı seyretmek, kalabalık vakitlerde bir kenara çekilmek gibi amaçlarla kullanılan bu mekan farklı süslemeleri ve şaşırtıcı biçimleri ile Osmanlı konut yapısında önemli bir yer edinir.
🔹 Farklı geometrik şekillerle inşa edilen cihannümalar Osmanlı konut mimarisinde tipolojik olarak üçe ayrılır ve bu başlıklar altında incelenirler:
↪ Çatı üzerinde tamamen bağımsız olarak inşa edilen cihannümalar
↪ Çatının ön yüzüne inşa edilen cihannümalar
↪ Bağımsız kule veya köşk şeklinde inşa edilen cihannümalar
🔹 Bu grupta incelenen cihannümalar çatı üzerinde yapıdan neredeyse bağımsız inşa edilen pencereleri ile dört bir yana açılan mekanlardır. Özellikle Osmanlı'da ki geleneksel Türk evlerinde cihannümaların bu çeşidi ile karşılaşılır.
🔹 Anadolu'da konak olarak tabir edilen birden fazla kata sahip ve büyük yapılarda genellikle bu tarz kuşkondulara rastlanılır. Silindirik veya çokgen bir yapıları varken yükseklikleri genellikle bir insan boyunu aşacak kadardır.
🔹 Bu tarz ile inşa edilmiş cihannümaların en net örnekleri yaygın olarak bilinen:
↪ Sakarya-Taraklı'daki Fenerli Ev'de,
↪ Sivas-Divriği'deki Tevrüz Evi'nde,
↪ İstanbul boğazındaki Cemil Molla Yalısı'nda ve
↪ Mardin-Midyat'taki Konuk Evi'nde karşımıza çıkar.
🔹 Ayrıca Osmanlı saray mimarisinin neredeyse bütün özelliklerini gösteren ve saray mimarisini anlatmada adeta bir kitapçık özelliği gösteren İshak Paşa Sarayı bu özellikteki cihannümalar ve seyir kuleleri ile donatılmış bir yapıya sahiptir.
🔹 İshak Paşa Sarayı'nın günümüze kadar ulaşmayan bir parçası olan cihannüma, harem bölümünün terasında hem aşağıda bulunan manzaraya hem de sarayın bir bölümüne hakim bir noktadaydı.
🔹 Cihannüma, eski dönemlere ait gravüllerden anlaşıldığı üzere sivri kemerli oyuklar içerisinde dikdörtgen pencereli avluya bakan bir özellikteydi.
🔹 Çatının ön yüzüne inşa edilen cihannümalar genellikle yoğun yağış alan, yağmura veya kara sık sık maruz kalan yerlerde inşa edilir. İklim koşullarının eğimli çatı yapmayı gerektirdiği bu coğrafyalarda çatının ön yüzüne, üç taraflı pencereleriyle manzara olacak bir yapıya sahiptir.
🔹 Karadeniz Bölgesi'nde Gümüşhane'de ve Trabzon evlerinde, İç Anadolu'da Sivas evlerinde, Doğu Anadolu'da Erzurum evlerinde ve hatta Balkanlarda bu tip cihannüma örnekleri görünür.
🔹 Genellikle saraylarda karşılaştığımız bu çeşit cihannümaların örnekleri Edirne Sarayı, Topkapı Sarayı ve Kırım Han Sarayı'ndadır. Bu çeşit cihannümaların en eski örneğine daha sonra bir savaş sırasında zarar gören Edirne Sarayı'nda rastlanır.
🔹 Edirne Sarayı'nda yıkılmış olan bu örneğin ardından ilk örneği Fatih Sultan Mehmet döneminde yaptırılan Cihannüma Kasrı'dır. Günümüze çok az parçası ulaşabilen Cihannüma Kasrı'ndaki cihannüma silindirik gövdeliydi ve manzaraya açılıyordu.
🔹 Cihannüma Kasrı'ndan sonra Edirne Sarayı'ndaki bir diğer cihannüma Mimar Sinan'a Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılan Adalet Kasrı bir diğer adıyla Kum Kasrı'nda bulunur. Kasrın üzerindeki konsollara oturan cihannüma bir dönem zarar görüp yıkılsa da sonradan yeniden inşa edilir.
Mimar Sinan'ın 3 eseri: Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camileri