Osmanlı'nın eşsiz mimarları

Osmanlı mimarisini farklı bir kavrayışla ele alarak dünya mimarlığının zirvesindeki gelişme noktasına taşıyan Mimar Sinan, Sinan'ın Kayseri'nin Ağırnas köyünde doğduğu ve Yavuz Sultan Selim zamanında devşirme olarak İstanbul'a getirildi. Mimar Sinan'ın ağzından şu sözlerle aktarılır: 'Bu hakir, Sultan Selim Hân-ı Evvel'in gülistân-ı saltanatının devşirmesi olup Kayseriye sancağında ibtidâ oğlan devşirmek ol zamanda vâki olmuştur.' Pek çok örnekte olduğu gibi sonuçta Hristiyan bir ailenin çocuğu olan Sinan'ın Osmanlı kültüründe yıkanmış bir Müslüman tasarımcı olarak bütüne katılabilmesi için yeterince kabiliyetli olduğu fark edildi; böyle bir çocuğun köyünde kaderine terk edilmesi yerine, onu Osmanlı seçkinlerine dâhil etmek üzere gerekli işlem başlatıldı. Çocukluğundan beri Türkçe konuşulan bir aile çevresinde büyümüş olan Sinan daha çok Karamanlı cemaatine yakın veya mensuptu. Hangi tarihte devşirildiği bilinmemekle birlikte İstanbul'a geldiğinde yirmi iki yaşında olduğu ileri sürülür. Bu bakımdan onun 1491 yılından önce doğduğu kabul edilir. Sinan'ın hayranlık uyandıran büyük yapılarla süslü İstanbul'un en canlı noktasında, sultanın sarayına ve Ayasofya Camii'ne yakın bir yerde Atmeydanı'na bakan bir okulda eğitimine başladı. Acemi Oğlanlar ocağında eğitimine başlayan Sinan, daha küçük yaşlarda olan mimarlığa yatkınlığı ileriki yaşlarda uygulamalı derslerle geliştirdi. Bu eğitiminin de ne kadar sürdüğü belli değildir. Bu sırada kendi isteğiyle neccarlık sanatına eğilim gösterdiğini bizzat kendisi belirtir. Yavuz ve Kanuni derinin çoğu savaşına katılan Sinan, bu seferlerle mimari açıdan o devrin zirve şehirlerini görme fırsatı yakaladı. Selçuklu ve Safevî dönemi yapıları kadar antik yapılar ve Mısır piramitlerinin onu çok etkilediği, mimari-şehir ilişkileri konusunda zengin bir birikim kazandırdı. Haseki olarak katıldığı Boğdan seferinde Prut nehri üzerinde bir köprü kurularak ordunun karşı yakaya geçirilmesi istendiğinde Lutfi Paşa'nın tavsiyesi üzerine bu iş kendisine havale edildi. 25 yaşından 50 yaşına kadar hayatı savaş meydanlarında geçti. Mimari kişiliğinin yanında asker olan Sinan, doğuda Tebriz'den batıda Almanya'dan, güneyde Mısır'dan kuzeyde Moskova'ya kadar geniş bir coğrafyayı karış karış gezerek mimari açıdan inceledi. Kırk sekiz yaşında olduğu bir sırada su üzerinde uyguladığı ahşap inşaat teknolojisindeki ustalığını gözler önüne seren Sinan'ın, on üç günde yaptığı köprü âdeta efsane oldu. Bu inşaatın ardından köprüyü korumak için bir kule yapılması teklifine karşı çıktı, hatta bu sebeple Lutfi Paşa ile tartıştı, bundan dolayı başına bir iş geleceği hususunda endişe içine dahi düştü. Fakat umduğunun aksine Lutfi Paşa onu takdir etti, 'Acem Alisi' adıyla tanınan mimarbaşının ölümünden (1537) sonra Sinan'ı bu göreve getirdi. Mimar Sinan bu makamda 50 sene, üç kıtada Osmanlı'nın mimari sahada mührünü vurdu. Daha sonra çıraklık eserim diyeceği Kanuni'nin oğlu Şehzade Mehmet için cami yaptı. Bu Şehzadebaşı Camii inşaatı tam 5 yıl sürdü. Daha sonra çıraklık eserim dediği Süleymaniye Cami inşaatına başlayan mimar Sinan, bu camiyi 7 senede tamamladı. Mimar Sinan, bu camiyle ilgili şöyle der: 'Süleymaniye'de kullandığım dört büyük mermer sütunun her biri bir diyardan gelmiştir. Bunlardan kıztaşı dedikleri sütun, Bizans zamanı dikilmiş minare kadar uzun bir taştı. Sütunlardan biri gemiyle ta Mısır İskenderiyesi'nden getirildi. Diğeri Baalbek'den Akdeniz'e kadar sürülüp oradan deniz yoluyla İstanbul'a taşındı. Dördüncü sütun da Topkapı Sarayı'ndan söküldü. Cami için lazım olan bütün ak mermerler, Marmara Adası'ndan kesilip getirildi. Yeşil mermerler Arabistan'dan somaki mermerler başka diyarlardan getirildi. Kapılar abanos ağacından yapılıyor, en değerli sedefkârlar tarafından işleniyordu. Hattatların en büyüğü Karahisar, kubbeye emsalsiz bir hatla bir ayet-i kerime yazdı' Rivayete göre, Kanuni Sultan Süleyman bir gece rüyasında Resul-i Ekrem Efendimizi gördü. İkisi, Haliç'i ve Boğaz'ı gören bir tepedeydi. Peygamber Efendimiz, Sultan'a oraya bir cami yaptırmasından bahsediyordu ve mihrabı ile minberinin yerini tarif ediyordu. Ertesi gün, Kanuni hemen Mimar Sinan'ı çağırdı. Onu rüyasındaki tepeye götürdü ve tam rüyasını anlatırken Sinan 'Sultanım, mihrabı burada, minberi burada olsun...' deyince Kanuni şaşırdı. Sinan sakince, 'Dün geceki kutlu ziyaretinizde ben de iki adım arkanızdaydım' diyecekti. Mimar Sinan, caminin temeli kazıldıktan sonra birkaç sene temele kazık çaktı ve bekledi. Bu bekleyiş, o dönem usta mimarın işi ağırdan aldığı dedikodularına sebep olmuştu. Hâlbuki o, zeminin sıkılaşmasını ve oturmasını istiyordu. Yapı bu sayede asırlara meydan okudu. 1572 senesinde de Mimar Sinan'ın daha sonra ustalık eserim dediği, Selimiye Camisinin inşasının üç sene gibi kısa sürede bitirdi. İslam mimarisini seleflerinden aldığı noktadan saha ileri noktaya taşıyan Sinan, burada Ayasofya'nın kubbesinden daha büyük bir kubbe inşa etti. Bu ilmi alanda ne kadar ileride olduğunu göstermesi açısından önemlidir. 31.28 metre çapındaki bu kubbe o dönemde imkânsız görülüyordu. Mimar Sinan 50 sene süren başmimarlık vazifesinde 400'e yakın eserin inşasına ya da projesine öğrencisini göndermek suretiyle vakıf oldu. Yaklaşık 84 cami, 52 mescit, 57 medrese, 22 türbe, 7 darülkurra, 17 imaret, 3 darüşşifa, 7 su kemeri, 8 köprü, 35 saray, 20 kervansaray gibi pek çok esere imzasını attı. 15. yüzyıl sonları 16. yüzyıl başlarında yaşamış olan Mimar Hayreddin, Mimar Sinan'ın yetiştirdiği ustalar arasındaydı. En meşhur eseri, Bosna Hersek'teki Mostar Küprüsü'ydü.456 kalığ taştan yapılan köprü tam anlamıyla mimari harikasıdır. 427 sene ayakta kalan kalan köprü 1993'teki Bosna Hersek Savaşı sırasında yıkıldı. Fakat daha sonra 2004 yılında Türkiye'nin girişimiyle yeniden inşa edildi. Mostor Köprüsü'nden başka Ayaş'ta Kızlarağası Hamamı'nın tamirini de yaptı. İstanbul'un Samatya semtindeki Sulumanastır'ın onarım hesaplarını Mimar Sinan'la birlik yaptı. Mimar Sinan'ın yanında yetişerek onun vefatından sonra 1588'de 'sermi'mâr-ı âlem' olan Dâvud Ağa'nın nereli olduğu, hangi tarihte dünyaya geldiği ve önceki çalışmaları hakkında bilgi bulunmaz. Koca Sinan'ın tecrübe ve derslerinden faydalanan Mimar Davud, bir ara Suyolu Nazırlığı yaptı. Su yollarının ve köprülerin bakımı ve su yollarına zarar veren yapıların keşiflerini yapan Davud Ağa, doğuya yapılan bir sefere 400 marangoz ile katıldı. 1585'de Topkapı Sarayı'nda bir oda ve hamam yapan mimar Davud Ağa, Mimar Sinan vefat ettikten sonra yerine tayin edildi. Sadrazam Sinan Paşa 998 (1590) yılında Sultan III. Murad için sarayın Marmara'ya inen eteğinde, sahil surunun üstünde muhteşem bir köşk yaptırmaya karar vermişti. Dâvud Ağa, bütün masrafı Sinan Paşa tarafından karşılanan, daha sonra da İncili Köşk olarak anılan bu köşkü sur duvarı önüne bitiştirilen kemerler üzerinde inşa ederek güzel İznik çinileriyle süsledi. Kasrı taşıyan deniz tarafındaki iki kemerin arasına da bir çeşme ekledi. Tarih manzumesi 159 yılını veren çeşmenin kitabesinde yapının mimarının Dâvud Ağa olduğu açıkça belirtilir. Servetiyle ünlü olan ve pek çok vakıf eseri bırakan Koca Sinan Paşa'nın bir bakıma Davud Ağa'nın hamisi olduğu da tahmin edilir Davud Ağa Saray-ı Hümâyun'un eteğinde, Haliç'e girişte yine surlar üzerinde ikinci bir köşk daha yaptı. Esası Sultan II. Bayezid tarafından inşa ettirilen, önceleri Kasr-ı Âlî, daha sonra Sepetçiler Kasrı olarak adlandırılan bu kasrın yapımına 1590-91 yılında başlandı, 1592'de tamamlandı. Çok zengin nakış ve çinilerle bezenerek tefriş edilen bu köşkün de Davud Ağa'nın eseri olduğu bir muhasebe defterinden öğrenilir. Divanyolu caddesi kenarındaki Koca Sinan Paşa Külliyesi, Eminönün'deki Yenicami de Davud Ağa'nın diğer eserlerindendir. Osmanlı'daki Türk mimarisinin Mimar Sinan'la başlayıp gelişen klasik dönemini onun gelenekleriyle devam ettiren mimardı. Eserleri onun Türk klasik üslubun bazı yeniliklerle sürdürülen bir usta mimar olduğunu gösterir. Kanûnî Sultan Süleyman zamanında 970 (1562-63) yılında Rumeli'den devşirme olarak getirilen Mimar Sedefkar Mehmed Ağa, mimar başı olmadan önce 8 yıl su nazırı olarak görev yaptı. Mimar Sinan'ın yetiştirdiği mimarlardan biri olan Mehmed Ağa, pek çok esere imzasını attı. İnşa ettiği eserlerin başında Sultanahmet Cami gelir. Sultanahmet Cami'nin inşasından sonra Sultan I. Ahmed tarafından kendisine vezirlik makamı verildi. Kâbe'nin tamiratı, Üsküdar ve Samsun / Ladik'te Sultan I. Ahmed camileri, Beylerbeyi'nde İstavroz Mescidi, Üsküdar'da Kavak Sarayı Mescidi, Güngören'de (Vidos) Sultan II. Osman Camii, Sultan III. Mehmed Türbesi, Eyüp Sultan Türbesi önüne ilâve ve Sultan I. Ahmed Sebili, Alemdar, Tophane, Haydarpaşa, Üsküdar, Haliç'te eski Tersane Sarayı'nda ve Çatalca-Çorlu arasında eski Kınık kasabasında Sultan I. Ahmed çeşmeleri, Galata'da Sultan II. Osman Çeşmesi, İbrâhim Paşa Sarayı'nda tamirat, İstavroz Sarayı'nda ilâveler, Tersane Sarayı'nda Has Oda Kasrı, Beşiktaş'ta ve Topkapı Sarayı'nda Sultan I. Ahmed kasırları, Topkapı Sarayı ve Edirne Sarayı'nda imar faaliyetleri, Edirne'de Ekmekçizâde Ahmed Paşa Köprüsü ve Kervansarayı, Uzunköprü'de Sultan II. Murad Camii ve Köprüsü'nün tamiri, İstanbul Zindankapı dışında kendi adına bir çeşme, Arnavutluk / İlbasan'da kendi adına cami, hamam ve çeşmeler onun eserleridir. Yumuşak huylu, alçakgönüllü, dinine bağlı ve akıllı bir kişi olan Mimar Sedefkar Mehmed Ağa, üstünlüklerini gizler onlarla övünmezdi. Devrin bilginleri, şeyhleri, sultanları ve vezirleriyle sohbet etmeyi severdi. Daha 12 yaşındayken babasıyla birlikte Rusya ve Avusturya seferlerine katılan Mehmet Tahir Ağa, 1760 yılında Hacı Ahmed Ağa'nın vekili sıfatıyla başmimarlık görevinde bulundu. 1788 yılında Sultan I. Abdülhamid döneminde Avusturya seferi sırasında Fethülislam civarında bir köprünün nazırlığını yürüttü. Sultan III. Mustafa dönemindeki büyük depremden sonra başlatılan büyük imar faaliyetlerinde görev yaptı. İstanbul'da doğan Mimar Kemaleddin, İbrâhim Ağa Mektebi'nde ilk eğitimine başladı. Babasının görevi dolayısıyla 1880 yılında Girit'e gitti ve 1881'de Suda Tersanesi'ndeki özel okula devam etti. Numûne-i Terakkî'de lise eğitimi gören Kemâleddin, burada matematik hocası Mehmed Nâdir Bey'den etkilenerek mühendis olmaya karar verdi. 1887'de girdiği Hendese-i Mülkiyye Mektebi'ne ikinci sınıftan başladı ve 1891 yılında buradan mezun oldu. Öğrenimi sırasında 21 Mayıs 1888 tarihinde sanayi madalyası alan Kemâleddin Bey, A. Jasmund'un mimari derslerine özel bir önem verdi. 1895 yılında hocası Jasmund'un önerisiyle devlet tarafından mimarlık eğitimi için Almanya'ya gönderildi, iki yıl Berlin'de Charlottenburg Technische Hochschule'de okuyup iki buçuk yıl da devlet mimarlık bürolarında çalışarak meslekî tecrübesini arttırdı. Hendese-i Mülkiyye'deki görevi sırasında Jasmund'un derslerini verdi, Sanâyi-i Nefîse Mektebi'nde ise nazariyyât-ı mi'mâriyye okuttu. Bu derslerinde millî mimari hakkındaki düşüncelerini öğrencilerine aktararak onların yetişmesini sağladı. Kemâleddin Bey çok sayıda proje üretti. Bunlardan tamamlanmış olan eserleri şunlardır: Rumelihisarı sırtında eski Berlin sefiri Galip Bey için iki köşk, Nişantaşı'nda İsmâil Paşa Konağı ve Halil Paşa Konağı, Çamlıca'da Hicaz Valisi Ahmed Râtib Paşa Konağı, Ortaköy Korusu'nda Sultan Reşad Köşkü, Haydarpaşa'da Muhâcirîn Misafirhanesi, Fatih'te Ahmed Cevad Paşa Türbesi ve Gazi Osman Paşa Türbesi, Filibe'de Gar Binası, Yeşilköy'de Mecidiye Camii, Fatih-Çarşamba'da Fethiye Medresesi, Beyoğlu'nda Kamer Hatun Camii, Selânik'te Gar Binası, Ali Rızâ Paşa Türbesi, Hüsnü Paşa Türbesi, İstanbul-Alemdar'da Vâki Efendi Medresesi, İstanbul Şehzadebaşı Talebe Yurdu, Edirne'de İttihat ve Terakkî Kulübü Binası (Halkevi) ve Sıra Çarşılar, Uşak Meslek Okulu, Bandırma Hükümet Konağı, Aydın Evkaf Müdürlüğü, Eyüp'te Sultan Mehmed Reşad Türbesi ve Reşâdiye Mektebi bunlardan bazılarıdır. Ankara'da önemli birçok esere imza atan Kemâleddin Bey, 13 Temmuz 1927 tarihinde Ankara Palas'ın şantiyesinde yer alan evinde geçirdiği beyin kanaması sonucu öldü.

Osmanlı'nın eşsiz mimarları

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Nuri Pakdil'in unutulmaz sözleri

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Nuri Pakdil'in unutulmaz sözleri

İspanya’da ev sahiplerinin korkulu rüyası: Okupa

Kişiler arası ilişkilerde kullanılan bir silah: Manipülasyon

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Arama

Osmanlı'nın eşsiz mimarları