Osmanlı'nın kültürel kimliğini yansıtan ihtişamlı saray törenleri

📌Osmanlı'da yabancı bir elçinin, ülke topraklarını ziyaret etmesi ancak padişah iradesiyle gerçekleşirdi. Sultan, elçinin gelişi hakkında ilgili devletin hükümdarına ferman gönderir, maiyetinde bulunacakların tam sayısı, Osmanlı topraklarına ayak bastıkları andan itibaren ve İstanbul'daki ikametleri müddetince faydalanabilecekleri haklar birer birer belirtilirdi. 📌 Osmanlı'da yabancı devletlerin gönderdiği elçilerin kabul edilmesi için bir divan kurulurdu. 📌Elçiler, padişahların huzuruna çıkarken oldukça teferruatlı protokol kuralları uygulanırdı ve belirlenen kaidelere uymak zorundaydılar. 📌Payitahta gelen elçilere, teamüllere aykırı davranmadıkları sürece, saygı gösterilirdi. Fakat kaidelere uymayan elçiler, huzura kabul edilmemiş hatta bazıları saraydan kovulmuşlardı. (x) 📚Fikriyat sözlük 📌 Elçiler, kendi hükümdarlarının nâmelerini sunmak için arz günlerinde Divan-ı Hümayun'a davet edilirdi. Genellikle de ulufe dağıtılırken yani askerlere maaşları verilirken elçi kabulü yapılırdı. Böylelikle Osmanlı'nın ihtişamı ve devletin büyüklüğü gözler önüne serilirdi. 📌 Ulufe dağıtıp elçi kabul eden bu divanlara 'büyük divân' ya da 'galebe divânı' denilirdi. (x)📚Fikriyat sözlük 📌Elçilerin, padişahın huzuruna girerken üzerinde kılıç bulunamazdı.1699 yılında Fransa elçisi protokole aykırı olarak Sultan II. Mustafa'nın huzuruna kılıcıyla girmek isteyince padişah, onu kabul etmedi. Getirdiği hediyeler iade edilip kendisine giydirilen kaftanı da geri alındı. 📌 Osmanlı'ya gelen daimi elçiler, görevlerine başlayana kadar misafir olarak kabul edilir, yaptıkları masraflar da devlet tarafından karşılanırdı. Elçi daha şehre girmeden karşılanır ve kendisi ile maiyetine yemek verilirdi. (x)Hanedana ev sahipliği yapan Osmanlı sarayları 📌 Gelen elçinin yol güzergahındaki sancak beyi, kadı, nâib gibi devlet görevlilerine hükümler gönderilirdi. Geçtikleri şehirlerin idarecileri tarafından karşılanır ve konaklama ihtiyaçları giderilirdi. Ayrıca elçiyi karşılamak üzere rütbesine uygun görevli tayin edilirdi. 📌Huzura kabul edilip padişaha itimat mektubunu takdim ettikten sonra bu misafirlik biterdi. 📌 Elçilerin yolculuğu bitip payitahta geldiklerinde kendilerine bir ev tahsis edilir, birkaç gün sonra ise sadrazamın huzuruna çıkarlardı. Burada sadrazama nâme takdim edilirdi. Görüşmenin akabinde elçiye ikramda bulunulur, hilat giydirilirdi. 📌 Elçiye gösterilen muamele din, rütbesine göre değişir, her zaman aynı olmazdı. Örneğin Müslüman elçi huzura kabul edildiğinde sadrazam dâhil bütün devlet ileri gelenleri ayağa kalkardı. Elçi Hristiyan ise ayağa kalkılmazdı. (x)🔎Biliyor muydunuz? (x)◾ Savaş dönemlerinde, elçi hapsedilirdi. Bu uygulamaya 1806 yılındaki Rus savaşı sırasında son verildi. 📌 Elçi padişahın huzuruna çıkarken merasim düzenlenir, ziyaret yerlerine halılar serilir ve bu alanlar mücevherlerle süslenirdi. 📌Çavuşlar katibi vasıtasıyla huzura çıkmak için saraya getirilen elçi, ilk önce Ortakapı'ya uğrardı. Burada Fetih suresinin okunmasının ardından ikinci avludan Divan-ı Hümayun'a getirilir, kendisine ayrılan yere oturtulurdu. Batılı elçiler iskemleye, Müslüman elçiler ise mindere otururdu. (x)Kılıçlara nakşedilen sure: Fetih 📌 Bir süre sonra sadrazam odaya girerdi. Oturduğunda sağında reisülküttap, çavuşbaşı ağa, tezkereci, mektubî ve teşrifâtî, solunda kethüda bey, muhzır ağa ile bostancılar odabaşısı, arkada enderun ağaları dururdu. 📌 Sadrazam, yerine oturduktan sonra mektup vermek için elçi ayağa kalkar, reisülküttab mektubu alır, sadrazamın yanındaki yastığın üzerine koyardı. 📌 Elçinin hali hatırı sorulduktan sonra divan, gündelik işleyişine devam ederdi. Toplantı bittikten sonra yemek yenilir, elçiye hilat giydirilirdi. 📌Ardından padişahın huzuruna girmek için hazırlanırken iki kapıcıbaşı elçinin koltuğuna girilerek onu odada biraz ilerletir sonra da ellerini elçinin boynuna götürürdü. Başını döşeme tahtalarına adeta temas ettirecek kadar yere eğildikten sonra kaldırır ve geriye odanın sonuna kadar çekilirlerdi. 📌Elçi, padişahın huzurunda hiç oturmaz, hep ayakta dururdu. 📌Huzura kabul edilen elçinin sultanın yüzüne bakması teamüllere aykırıydı. 📌Sadrazamın telkin ettikleri maddeler dışında direk sultanla konuşamazlardı. Örneğin Kanuni Sultan Süleyman döneminde huzura çıkan elçiler, sözlerini sadrazama söyler onlar da padişaha arz ederdi. Ardından padişah da gerekli cevabı sadrazama söyler, o da elçiye naklederdi. (x)📚Fikriyat sözlük 📌 II. Murad'ın huzuruna çıkan Fransız seyyah Bertrandon de la Brouqire, şahit olduğu elçi merasimini şöyle aktarır: 'Edirne'de Sultan'ın huzuruna çıkmaya gittiğimiz zaman sarayın önünde birçok kimseler ve atlar vardı. Cümle kapısından içeri girdik. Bu kapı daima açık bulunuyor ve elleri asalı yirmi otuz hizmetli tarafından korunuyordu. İçeriye izinsiz girmek imkânsızdı. Bu kapıcıların yanında bir de başkanları olan kapıcıbaşı vardı. Milano elçisi içeriye girince kapının yanına oturttular. Herkes divanın toplanması için sultanın dairesinden çıkmasını beklemekteydi. Üç vezir ile Rumeli beylerbeyisi ve öbür beyler geldikten sonra padişah göründü. Maiyetindeki saray hizmetlileri divanın toplandığı yere bakan dairenin kapısına kadar gittiler. Padişah büyük divanhanenin köşesindeki tahta doğru yürüdü ve oraya oturdu. Paşalar ilerleyip biraz ötesinde durdular. Divana katılması gerekenler de geldiler ve uzaktaki duvarın dibine oturdular. Yirmi Ulah asilzadesi yüzleri padişaha dönük bir halde divanhanenin önünde yer aldılar. Bunlar rehinelerdi. Dairenin ortasında içlerinde etli pilav bulunan yüz kadar kap vardı. Milano elçisinin kabulü töreninden sonra yemek yendi.' (x)🔎Biliyor muydunuz? (x)◾ Osmanlı, 16. ve 17. yüzyıllarda İstanbul'a gelen yabancı elçileri payitahtın dışında olarak kabul edilen Tarabya bölgesinde tutuyordu. 19. yüzyılda ise yabancı elçiler, tuvalet kullanacakları sözü vermeleri üzerine şehrin içinde ikamet etmeye hak kazandılar. 📌 Padişahın huzuruna çıkan elçinin, sultana hitap eden bir mektup getirmesi şarttı. Sunulan mektubun cevabını alana kadar da İstanbul'da kalırdı. Bu süre bazen beş aya kadar uzardı. Bu zaman diliminde elçi ve mahiyeti, sadrazam tarafından ağırlanırdı. 📌 Elçilerin yanında, birbirinden değerli hediyeler de bulunurdu. Devletler elçiler aracılığıyla hediyeler gönderip Osmanlı'nın yanında yer alabilmek için adeta yarışırdı. Doğu'dan gelen hediyelerle Batı'dan gelenler farklıydı. Doğu'dan başta Kur'an-ı Kerim, el yazması kitaplar, halı, ipek, ayrıca fil ve gergedan gibi Anadolu'da bulunmayan hayvanlar gelirdi. Batı'dan ise saat, kumaş ve çeşitli gümüş eşya gönderilirdi. 📌 Avusturya elçisi Frederik Kregwitz'in 1591'de divana ve padişahın huzura kabul edilmesi sırasında mahiyetinde bulunan tarihçi B. W. Wratislaw, anılarında bu merasimi ayrıntılarıyla anlattı. 📌Elçinin sarayın birinci ve ikinci avlusundan geçişi, onlara padişahın huzuruna çıkınca neler söyleyebileceklerinin anlatılması devlet protokol geleneğini yansıtır: 'Elçi efendilerimiz, ikinci avluda atlarından indikten sonra yaya olarak kabul salonuna yöneldiler ve hemen burada Hünkâr'ın özel danışmanları iki paşa tarafından karşılanarak kendilerine 'hoş geldiniz' denildi. Bu avluda da yüzlerce yeniçeri selam ve saygı duruşundaydılar. Paşalar, elçileri divana götürdüler, bizler ise avluda kaldık. Padişah ile karşılaşınca kendisine söylenecek sözler Divan-ı Hümayun'daki vezirlere açıklandı, onlar da şimdi işittiklerinden başka hiçbir şeyin söylenilmemesi gerektiğini elçilere bildirdiler.' 📌 B. W. Wratislaw savaş meydanından düşmana korku salan yeniçerilerin sarayda mermer bir heykel gibi durmasını hayranlıkla anlatır: 'Orada binlerce insan bulunmasına rağmen ne bir konuşma, ne bir fısıltı ve ne de oraya buraya gidip gelme gibi bir kıpırdanış vardı. Bu durum bizi şaşırtıyordu. Savaş alanlarında bu denli sert ve haşin olan yeniçerilerin, burada komutanlarına karşı, çocukların hocalarına karşı gösterdikleri saygıdan daha büyük ve derin bir saygı gösterdikleri görülüyordu. Sanki mermerden birer heykel gibiydiler. Paşalar, elçilere Hünkâr'ın elinin öpüleceğini açıkladıktan sonra tekrar yeniçeri ve sipahileri selamlayarak elçilerimizin yanına döndüler ve onlara Padişah huzurunda gerek kendilerinin ve gerekse beraberlerinde bulunan kişilerin nasıl saygı duruşunda bulunacaklarını ve bu kişilerin sayıları hakkında bilgi verdiler.' 📌 Wratislaw, I. Murad'ın Kosova'da savaş meydanında şehit edilmesinden beri adet olan silah araması, elçilerin diz çökme ve el öpme adetlerini de genişçe tasvir eder: 'Paşalar, bir başka odadan geçerek Hünkâr'ın huzuruna çıktıktan sonra, elçilere üzerlerinde hançer ve başka silahların olup olmadığını sordular. Her iki elçi tarafından üzerlerinde bu gibi silahların bulunmadığı cevabını alınca, Kosova savaş alanında bir Hırvat tarafından Sultan Murat Hüdavendigar'ın öldürülüşünden beri adet olduğu üzere, elçilerin birer ellerinden tuttular. Mabeynciler, çok yüksek ve nefis birer sanat eseri olan halılarda süslü, altın ve değerli mücevherlerle parıldayan bir odanın kapısını açtılar ve elçilerin ellerinden tutmakta olan paşalar da elçileri bu odaya, Padişah'ın huzuruna soktular ve Hünkâr'ı yerlere kadar eğilerek selamladılar. Elçi efendimiz, Padişah'ın huzuruna girer girmez kendisini en üstün bir saygı ile selamlamış olmak için diz çökme davranışında bulunması üzerine, Hakan'ın bir buyruk işaretiyle paşalar kendisinin yere çökmesini önlediler.' 📌 Osmanlı'da padişahlar, 15. yüzyılın sonuna kadar hayatlarının büyük bir kısmını seferde, ordularının başında geçirdi. 📌 16. ve 17. yüzyılda sefere giden padişahlar olsa da bu yüzyılın sonunda gelenek değişti ve orduların başında vekaleten sadrazam bulunmaya başladı. 📌 Savaşa gidilmeden bir ay önce, sefer tuğları Bâbüssaâde önüne dikilirdi. Ardından padişahın huzurunda bir meclis toplanırdı. Divân-ı Hümâyûn üyelerinin yanı sıra kaptan paşa, şeyhülislâm, yeniçeri ağası ve bazı beylerbeyi ve komutanlar da katılırdı. (x)Divan-ı Hümayun hakkında bilinmesi gerekenler 📌 Herkes yerine oturduğunda hassa müezzinleri ayakta Fetih suresini okurlardı. 'Tuğ-ı humâyûnlar hazırdır' haberi geldikten sonra ferman ortaya çıkardı. 📌Tuğlar, Arz Odası önüne getirilir, hazır olan vezirler ve ağalar tarafından Bâbüssaâde önüne bırakılırdı. Bu esnada şeyhülislâm veya nakibüleşraf dua ederdi. Akabinde padişah, sancağı sadrazama verirdi. 📌 Padişah hareket edince solaklar ve peykler da hükümdarın etrafında yürürdü. Ordugâhta Otağ-ı Hümayun önünde nöbet çalınır, başlarına tel takılı çavuşlar el kavuşturup dururlardı. Göz kamaştırıcı, bir alayla saraydan çıkılırdı. (x)Osmanlı orduları sefere nasıl çıkarlardı? 📌 Tahttaki padişah vefat ettikten sonra yeni sultan için tören düzenlenirdi. Tebrikler tamamlandıktan sonra da vefat eden padişah Hırka-i Saadet civarına nakledilerek yıkama ve kefenlenme için hazırlıklar yapılırdı. 📌 Bir müddet padişahın na'şı, Hırka-i Saadet Dairesi'nin önünde bekletilirdi. 📌 Bu sırada yeniçeri ağası, sekbanbaşı ve kol kethüda ağasının gidip, ölen padişahı görmesi ve haklarını helal edip dua etmesi gelenek haline gelmişti. 📌 Yeni hükümdarla birlikte şehzadeler, vezirler ve diğer devlet erkânı tabutun olduğu yere gelirdi. Burada Ayasofya kürsü şeyhinin yaptığı duaya iştirak ederlerdi. 📌Vefat eden padişahın cenazesi, musalla taşına konduktan sonra cenaze namazı, şeyhülislam tarafından kıldırılırdı. Namaz sırasında herhangi bir protokol uygulanmazdı. 📌 Üzerinde birkaç parça Kâbe örtüsü, yusufî sarık ve siyah sorguç yer alan tabut kaldırılırdı. Herkes divanî elbiseleriyle ata biner ve dervişler, askerler, vezirler ve diğer devlet büyükleri eşliğinde alay ile mimar ağanın hazırladığı türbeye götürülürdü. 📌Tahttaki sultan vefat edince, ölüm haberi veziriazam tarafından derhal ulaklar vasıtasıyla sancaklardaki şehzâdelere ulaştırılırdı. Şehzade, Üsküdar'a geldiğinde devlet ricali tarafından kadırga ve kayıklarla karşılanırdı. 📌 Yeni hükümdar, kadırgaya binerek Üsküdar'dan Eminönü'ne geçerken Tophane'den toplar atılmaya başlardı. Burada atına binen yeni padişah binlerce asker ve saray görevlisi eşliğinde alayla Topkapı Sarayı'na intikal ederdi. (x)🔎Biliyor muydunuz? 📌 Padişahın alayı yol alırken askerler alkış tutup, dualar ederdi. Alkış çavuşları törenlerde 'Aleyke Avnullah. Uğurun açık olsun, ikbalin efzun. Padişahım ömrü devletinle bin yaşa. Maşallah, mağrur olma padişahım senden büyük Allah var' diye bağırırlardı. 📌 Saraydaki merasimin dışında şehirde tellallar dolaştırılırdı. Belirli mahalleden toplar atılarak yeni padişahın cülus haberi İstanbul halkına duyurulurdu. Memleketin diğer bölgelerine de bu hususta fermanlar gönderilirdi. İlerleyen dönemlerde telgrafın kullanılmaya başlanmasıyla birlikte cülus bildiriminde bu araçtan istifade edildi. 📌Selefinin naaşını gören yeni padişahın bir koluna harem ağası, Hırka-i Şerif Dairesi'ne girerken de şehzâdenin diğer koluna silahdar ağa girerdi. Burada âdet üzere ilk biat gerçekleştirilir, önce sadrazam ve şeyhülislâm sonra da harem ağası ve bazı saray ağaları yeni padişaha biat ederlerdi. 📌 İlk biatten sonra genel biatın hazırlıkları başlardı. Teşrifatçıbaşı, Osmanlı'nın protokolde baş görevlisiydi. Teşrifatçıbaşı tarafından cülus merasiminde hazır bulunacaklar saraya davet edilir ardından bir davetiye de yeni padişaha gönderilirdi. (x)📚Fikriyat sözlük (x)Biat: Bağlılık sözü, bir kimsenin yönetimini, egemenliğini tanıma 📌Yeni hükümdarın tahtı, Topkapı Sarayı'nın üçüncü kapısı Bâbüssaâde'nin önüne kurulurdu. Teşrifatçı herkesi mevkilerine uygun olarak tertip ederdi. Sarayın Bâbüssaâde kapısında görevli olan bâbüssaâde ağaları, Hırka-i Şerif Dairesi'ndeki padişaha hazırlıkların tamamlandığını haber verirdi. 📌Hazırlıklar tamamlandıktan sonra harem ağası padişahın bir koluna girer, diğer koluna da önceki yıllarda bâbüssaâde ağası sonraları ise silahdar ağa girer ve bu şekilde tahtın önüne gelirlerdi. Meydandakileri her iki tarafına dönerek selamlayan padişah, tahtına otururdu. (x)Nakibüleşraf nedir? Nakibüleşraf hakkında bilinmesi gerekenler 📌Hırka-i Saâdet Dairesi'nde sadrazam ve şeyhülislâm yeni padişaha biat ederdi. Tören alanında ilk önce Peygamber Efendimizin soyundan gelenlerle ilgilenen teşkilatın sorumlusu nakibüleşraf biat ederdi. Sonrasında herkes teşrifattaki sırasına göre gelip biat ederlerdi. Ardından Kırım hanzâdesi, rikâb-ı hümâyun ağaları ve kapıcıbaşı ağaları biat ederlerdi. Kubbealtı'nda bekleyen şeyhülislâmın gelip dua etmesinden sonra sadrazam ve öteki vezirler, kazaskerler, diğer devlet ileri gelenleri, ocak ağaları biat ederek tebriklerini sunarlardı. En son teşrifatçının biat etmesiyle tören sona ererdi. 📌 Tahta çıkan hükümdarlar askere ve devlet ricaline bir defaya mahsus olmak üzere cülus bahşişi dağıtır ve maaşlarına zam yaparlardı. Padişah, cülustan sonra kendi adına mühr-i hümayun denilen mührü kazıtırdı. Bu mührün biri saltanat değişikliğiyle görevden alınan eski sadrazama veya hükümdarın tayin ettiği yeni sadrazama verilirdi. Osmanlı da ilk cülus bahşişini Yıldırım Bayezid döneminde verildi ve bu âdet Fâtih Sultan Mehmet veya oğlu II. Bayezid zamanında kanun haline getirildi. Tahta çıkan padişahın, 'Kullarımın bahşiş ve terakkîleri makbulümdür, verilsin' demesi, ardından başçavuşun ölen padişaha ve yeniçerilere dua etmesi, çavuşların da 'âmin' demeleri ve bütün bu sözleri askerin işitmesi âdetti. 📌 Yeni hükümdarın saraydaki biat merasiminden sonra halk içine ilk çıkışı, kılıç kuşanma münasebetiyle tertiplenen alayla olurdu. Bu Osmanlı tarihinin en önemli ve ihtişamlı törenleriydi. Avrupa'daki taç giyme töreni, Osmanlı'daki kılıç kuşanmaya denk gelir. 📌 Kılıç alayları iki aşamada icra edilirdi. Kılıç alayı denilen birinci aşama, merasimin yapıldığı yere kadar gelinişi ihtiva ederdi. İkinci kısım ise mukaddes emanetlerden olan kılıçlardan birinin kuşanma safhasıdır. Buna taklîd-i seyf denirdi. 📌 Padişahlar, Peygamberimizin, Hazreti Ömer'in, Halid bin Velid'in, Osman Gazi'nin, Yavuz Sultan Selim'in kılıçlarını kuşanırlardı. IV. Murad, Peygamberimizin ve Yavuz Sultan Selim'in kılıçlarını kuşanmıştı. (x)Sorularla Osmanlı İmparatorluğu- Erhan Afyoncu

Osmanlı'nın kültürel kimliğini yansıtan ihtişamlı saray törenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

Osmanlı'nın kültürel kimliğini yansıtan ihtişamlı saray törenleri