Arama
Osmanlı’nın Recai Efendi Sıbyan Mektebi, günümüzün ‘mini’ Kütüphanesi
Recai Efendi Kütüphanesi, oldukça küçük mimarisiyle tarihi Vefa semtinin dikkat çeken yapıları arasında yer alır. İstanbul'un en sevimli kütüphanelerinden biri sayılabilecek Recai Efendi'nin tarihine ve geçmişten günümüze nasıl kullanıldığına dair bilgileri siz Fikriyat okurları için derledik.
Sıbyan mektepleri, Osmanlı döneminde genellikle sultanlar, paşalar, yüksek rütbeli şahıslar, devlet memurları ve zenginler tarafından yaptırılırdı. Bu şahıslar inşa ettirdikleri binaların bütün giderlerini karşılamak için kendi mal varlıklarından bir kısmını bağışladıkları vakıfları kurmuşlardı. Osmanlı'dan günümüze ulaşan bu yapılardan biri de Recai Efendi'nin yaptırdığı Vefa semtindeki sıbyan mektebi ve sebilidir.
Recai Efendi Sıbyan Mektebi iki katlı olup, taş ve tuğladan rokoko üslubunda inşa edildi. Mermerlerle kaplı mektebin zemin katında bahsettiğimiz gibi bir sebil ve mektebe giriş kapısı bulunur.
Yapı 'sebilküttab' olarak tanımlanır. Sebilküttab, Osmanlı döneminde ilim ve suyu buluşturan yapıları karşılamak amacıyla kullanılır. Büyük şehirlerin işlek caddeleri üzerinde ve genellikle cami yanlarında içme suyu dağıtılan özel mimari birimdir. Bu yapılar, alt katı sebil, üst katı ise sıbyan mektebi olarak inşa edilir.
Yapıya karşıdan bakıldığında, ortada üç pencereli sebil, simetrik olarak sağda çeşme, soldaysa kapı görülür. Ayrıca çeşme ve kapının yanlarında da ikişer küçük çeşme bulunur.
Binanın birinci katında mermer söveli (tüm pencere sistemini çevreleyen ve destekleyen çerçeve, başlık) pencereleri olan dershaneye yer verilir. Giriş kapısından sonra karşılaşılan koridorun sağında tonozlu bir sebil odası ve bunun içerisinde de bir çeşme vardır.
Giriş kapısındaki ve sebildeki yazılar devrin ünlü hattatı Yesari Mahmut Efendi'ye aittir. Bu dönemlerde mimari açıdan beğenilen sebillerin üzerine "Maşâa'llâh" yazma geleneği başlar. Recâî Mehmed Efendi Mektebi ve Sebili'nin kapısının sol üstünde de celî sülüs ile yazılı "Maşâa'llâh" bulunmaktadır.
Sıbyan mektebinde üst kat yalnızca dershaneye ayrılmıştır. Günümüzde de çalışma alanları yalnızca üst kattaki küçük odada gerçekleştirilir.
Binanın cephe düzeni alt kattaki sebile göre ayarlanmıştır.
Yapılan birtakım araştırmalara göre, 1923-1928 yıllarında hazırlanan Mekatib-i Vakfiye Cetveli'nde Defterdar Recai Efendi Mektebi başlığıyla geçen yapının o yıllarda arsa olarak kayıtlara geçmiş olduğu bilinse de çocuk kütüphanesi olarak kullanıldığı da kaydedilmiştir.
Önce sıbyan mektebi ardından kütüphane olan Recai Efendi, Encümen arşivinin 1940'lı yıllara ait kayıtlarında geçtiğine göre, sebil kısmı lojman olarak, mektep kısımları ise yapının yanında yer alan fabrikanın atölyesi olarak kullanılmıştır. Sıbyan mektebi ve sebilin uzun süre imalathane ve depo olarak kullanıldığı da söylenilir. 1970 yılında Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Müdürlüğü'ne bağlı olarak "Recai Efendi Çocuk Kütüphanesi" olarak yeniden açılmış olsa da 1984 yılında bu güzel yapı ne yazık ki kaderine terk edilir. 2000 yılında ise İlim Yayma Vakfı'na üç yıllık bir süre için teslim edilen sıbyan mektebi, sözleşmenin feshinin ardından yeniden kaderine terkedilme sürecine maruz bırakılır. 2009 yılında ise Eminönü Belediyesi ile İlim Yayma Vakfı ortak olarak yapının restorasyonunu gerçekleştirir. Restorasyonu biten yapı, kütüphane olarak hizmet verilmesi şartıyla İlim Yayma Vakfı'na tahsis edilir.