Arama
Osmanlı'nın şifreli yazısı: Siyakat
Osmanlı'nın devlet sırlarının korunmasını sağlayan siyakat yazı türü, devletin mali kayıtlarında kullanılırdı. Özel yetiştirilen katipler tarafından yazılıp okunan siyakat, bir şifre yazısıydı. Özel yazım teknikleri sayesinde uzmanı olmayan kişilerin okumasını engelleyen bu yazı türü, asırlar boyunca Osmanlı'da kullanıldı. Peki siyakat nasıl yazılıp okunurdu? Osmanlı bu yazı türünü nasıl kullanmaya başladı?
◾ Süratli bir şekilde yazı yazmak için kelimeler ve harfler birbirine yaklaşmış, bazı ayrıntıları çıkarılmış, uzantılar, pe, çe, şîn ve bazan nûn harfi dışındaki noktalı harflere nokta konmamıştı.
◾ Öyle ki kendinden sonra bitişmeyen harfler bazen bitişmiş, bunun sonucunda şifre haline gelen anahtar kelimeler oluştu.
◾ Bu yazı türünde her harf, kâtibe göre farklı şekle girerdi. Harflerin iç içe geçmesinden dolayı da ancak tecrübeli kişiler tarafından okunabilirdi.
◾ Siyakat, ancak cümlenin gelişindeki anlama göre okunabilirdi. 10 sayfalık bir yazıyı bir sayfaya sığdırma imkânı sağlayan siyakatle özel olarak yetiştirilmiş uzmanlar meşgul olurdu.
◾ Muhasebe defterleri, bunlardan çıkarılan notlar genelde Farsça kalıplar kullanılarak siyâkatle yazılırdı.
◾ Asırlar boyunca, Osmanlı'da devlet sırlarını korunmak için bu yazı çeşidinden faydalandılar. Aynı zamanda da işlerin hızlandırılması, kağıttan tasarruf edilmesini de sağlıyordu.
◾ II. Mahmud döneminde yavaş yavaş terk edilen siyakat yerine Batı'da kullanılan usulleri kullanılmaya başlandı.
◾ Siyakat yazısı ihmal edilmesi sonucunda 19. yüzyılın sonunda devletin resmi belgelerini okuyacak elemanların bulunmasında zorluk çekildi. Hatta İtalya'nın Napoli kentinde açılan "Şark Dilleri Mektebi" için siyakat hakkında bir numune Maarif Nezareti'nden istendiğinde konu ile ilgili siyakat yazısını yazıp okuyabilecek kimse bulunamadı.
◾ Rakamlar kısaltılmış ve formüle edilmiş haliyle yazılmaya başlandıktan sonra, muhasebe kayıtları siyakatle tutulduğu için burada kullanılan rakamlara da siyakat rakamları denildi.
◾ 100 işareti Arapça 100'ün karşılığı olan "mie"nin ilk hecesiyle temsil edilir. 2000'i gösteren işaret "elfey"dir. Divan rakamlarında milyon ve katları "kere" ifadesi ilâvesiyle (on kere 100.000) ve bunun katlarıyla gösterilir. Kere yerine "merre" kelimesi yazıldığı gibi "yük" veya bunun Arapça'sı olan "himl" de kullanılır.
◾ Siyakat ve rakamları, defter tutma usulleriyle ilgili pek çok eser yazıldı. Bunları şöyle sıralamak mümkündür;
Alâ-i Tebrîzî, Saʿâdetnâme fi't-teressül ve kavâʿidü'd-defter'i ile Muhammed b. Kiyâ el-Mâzenderânî'nin Risâle-i Felekiyye fî ʿilmi's-siyâḳa
Matrakçı Nasuh, Türkçe Umdetü'l-hisâb
Muînüddin b. Abdülhâlik, Kitâbü'r-Resâʾil bi'l-Fârisiyye
Hamdullah el-Müstevfî, Târîḫ-i Güzîde
Rüşdü Efendi, Nuhbetü'l-etfâl'i.